Şanlıurfa pamuğu, Şanlıurfa ili sınırları içerisinde sertifikalı tohumlar kullanılarak üretilen, hasat edilip çırçırlanan, preslenip balyalanan ve lif teknolojik özellikleri ile tekstil sanayisinde aranan niteliklere sahip bir pamuktur.

Ürün Profili ve Coğrafi İşaret Türü

Şanlıurfa pamuğu, işlenmemiş veya işlenmiş diğer bitkisel ürünler kategorisinde yer almaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından "menşe adı ^【1】  " olarak tescil edilmiştir. Şanlıurfa pamuğunun tescili, ürünün parlaklık, yumuşaklık, boya alma ve eğirme özellikleri (mukavemet, lif uzunluğu vb.) gibi ayırt edici niteliklerinin Şanlıurfa yöresinin iklimi, toprak yapısı, ekolojik koşulları ve sulama olanaklarından kaynaklandığını göstermektedir. Bölgede pamuk ve tekstil üretiminin tarihsel bir geçmişi bulunmakla birlikte, modern pamuk tarımı 1995 yılında Atatürk Barajı'ndan sulamanın başlamasıyla yaygınlaşmıştır.

^{Şanlıurfa'da Pamuk Tohumları Toprakla Buluşmaya Başladı (AA)}

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Şanlıurfa pamuğu, sahip olduğu lif teknolojik özellikleri ile tekstil sanayi tarafından talep edilen bir üründür. Ayırt edici özellikleri şunlardır:

• Parlaklık ve Renk: Şanlıurfa'daki ortalama %50-60 nem oranı sayesinde pamuk lifleri parlak olup matlık sorunu görülmez. Beyazsinek zararlısının olmaması nedeniyle liflerde kirlenme ve renk bozulması yaşanmaz.

• Verim ve Kalite: Yörenin iklim ve toprak koşulları pamuk verimi ve lif gelişimini olumlu etkileyerek daha yüksek verim alınmasını sağlar. Düşük nem oranı sayesinde koza çürüklüğü görülmez, bu da fungisit ihtiyacını azaltarak verimi olumlu etkiler.

• Fiziksel ve Kimyasal Özellikler: Tescil belgesinde bitki boyu, koza sayısı, koza ağırlığı, çırçır randımanı, tohum ağırlığı, pamuk verimi, lif uzunluğu, lif inceliği, lif mukavemeti, lif olgunluğu, lif uzunluk yeknesaklığı, sarılık derecesi, renk derecesi, çepel sayısı, kısa lif içeriği, uzun lif içeriği, lif parlaklığı, hücre duvarı alanı, eğirme tutarlılık indeksi ve nem gibi çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikler detaylandırılmıştır.

^{Pamuk Toplayan İşçiler (AA)}

Üretim Metodu

Şanlıurfa pamuğu üretimi, toprak hazırlığından hasat ve depolamaya kadar belirli aşamaları içerir:

Toprak ve İklim İstekleri: Derin, organik maddece zengin ve alüvyal topraklar yüksek verim ve kaliteli lif için tercih edilir. İyi drene olan, kolay işlenebilen ve sulanabilen kumlu-tınlı topraklar idealdir. Ortalama yıllık 19°C, yazın 25°C sıcaklık gerektirir. Koza oluşumu öncesi 20°C, çiçeklenme döneminde 25°C, koza gelişimi sırasında 30-32°C ideal sıcaklıklardır. Hasat sırasında koza açılımı için daha serin (15°C'ye kadar) sıcaklıklar istenir.

Toprak Hazırlığı: Tarla temizliği ve taban taşı kırma (pulluk tabanı) işlemlerini içerir. Pamuk yeniden ekilecekse, saplar sonbaharda kesilip toprağa karıştırılır. İkincil toprak işleme şubat sonu veya mart başında yapılır. Ekim öncesi çıkış öncesi herbisit uygulaması yapılır.

Ekim: Genetik saflığı yüksek olan pamuk tohumları kullanılır. Toprak sıcaklığı 15°C'nin üzerinde olduğunda ekim yapılır. Şanlıurfa'da optimum ekim zamanı nisan ayının son haftası ile mayıs ayının üçüncü haftası arasıdır. Sıra arası 75 cm, sıra üzeri 8-10 cm olacak şekilde ekim yapılır. Ekim derinliği genellikle 3-4 cm'dir.

Bakım: Yabancı otlar çapa ile temizlenir (genellikle 3-4 makine çapası).

Sulama: Su ihtiyacı 800-1100 mm'dir. Yetersiz yağış nedeniyle sulama zorunludur. Sulama zamanı ve miktarı bitkinin su ihtiyacına ve toprak nemine göre ayarlanır. Normal iklim koşullarında orta bünyeli topraklarda 10-15 gün aralıklarla 7-10 sulama yapılır.

Gübreleme: Gübre miktarı iklim, toprak koşulları, münavebe ve pamuk çeşitlerine göre değişir. Toprak analizi ile gübre cinsi ve miktarı belirlenir. Genellikle dekara 22-23 kg azotlu ve 7-8 kg fosforlu gübre kullanılır. Yörede potaslı gübreye genellikle ihtiyaç duyulmaz.

Hasat: Kozalar olgunlaştığında hasat başlar. Hasat tarihi iklim, ekim tarihi ve sulamaya bağlıdır. Şanlıurfa'da hasat eylül ayının ilk haftasında başlar ve kasım ayı başına kadar devam eder. Makinalı hasat için kozaların %60-70'i açıldığında yaprak döktürücü (defoliant) kullanılmalıdır.

Çırçırlama ve Depolama: Hasat edilen kütlü pamuk, valsli, testereli ve yüksek hızlı valsli çırçır makinelerinde işlenerek lifleri ayrılır ve balyalanır. Pamuk balyaları çırçır tesislerinde veya lisanslı depolarda kontrollü koşullarda saklanır. Pamuğun ticari nem içeriği %8,5'i geçmemeli ve balyalar en az 190 kg ağırlığında olmalıdır.

Tescil Süreci ve Detayları

Şanlıurfa pamuğunun coğrafi işaret tescili için Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası tarafından başvuruda bulunulmuştur. Başvuru, C2023/000225 numara ile 5 Eylül 2023 tarihinde yapılmıştır. Değerlendirme sürecinin ardından ürün, 17 Ekim 2024 tarihinde 1650 tescil numarası ile "menşe adı" olarak resmî olarak tescillenmiştir. Tescil ettirenin adresi Paşabağı Mahallesi, Adalet Caddesi 9/1 Haliliye, Şanlıurfa olarak kayıtlıdır.