Urmiye Gölü (Farsça: دریاچه ارومیه, Daryāche-ye Orūmīyeh), İran’ın kuzeybatısında, Azerbaycan eyaletleri arasında konumlanmış, tuzlu ve kapalı havza gölüdür. Yaklaşık 5.200 km²’lik yüzölçümüyle tarihsel olarak Orta Doğu’nun en büyük ikinci gölü konumundaydı. Göl, hem jeolojik hem de ekolojik açıdan bölgesel öneme sahiptir ve 1975 yılında UNESCO tarafından biyosfer rezervi olarak ilan edilmiştir.

^{Urmiye Gölü (AA)}

Coğrafi ve Hidrolojik Özellikler

Urmiye Gölü, yüksek tuzluluk oranına sahip olan sodalı su kütlelerinden biridir. Ortalama derinliği 5 metre civarında olup, beslenmesi bölgedeki kısa ve orta ölçekli nehirlerle sağlanmaktadır. Göl, kapalı bir havzaya sahip olduğundan, sadece yağış ve nehirlerle beslenmekte, dışarıya akış göstermemektedir. Bu özellik, gölün hidrolojik dengesini son derece hassas kılar. Bölgesel iklim koşulları ve hidrolojik değişiklikler, gölün su seviyesinde doğrudan etkili olmaktadır.

Ekolojik Değerler

Urmiye Gölü, yüksek tuzluluk nedeniyle ekstremofil mikroorganizmaların yaşam alanı olup, bu organizmalar göle kırmızımsı-pembe renk verir. Bu özellik gölün "Kızıl Göl" olarak adlandırılmasına sebep olmaktadır. Ayrıca göl, flamingolar başta olmak üzere çok sayıda göçmen kuş türü için kritik bir yaşam ve üreme alanı oluşturur. Bu kuşlar için hem beslenme hem de dinlenme alanı olması, gölün biyolojik çeşitlilik açısından korunmasının önemini artırmaktadır.

Kuruma Süreci: Nedenler ve Gelişmeler

2000’lerin başından itibaren Urmiye Gölü’nde dramatik bir su kaybı gözlemlenmiştir. NASA uydu verilerine göre, göl yüzey alanı 1990’lardan 2020’ye kadar yaklaşık %80-90 oranında küçülmüştür. Bu kuruma sürecinin nedenleri aşağıdaki faktörlerce açıklanmaktadır:

• İnsan Kaynaklı Etmenler: Bölgede tarımsal sulamada su kaynaklarının aşırı ve plansız kullanımı, özellikle sulama amaçlı barajların inşası, göle akan başlıca nehirlerin su miktarını önemli ölçüde azaltmıştır. Ayrıca yeraltı sularının aşırı çekilmesi, yerel ekosistemin su dengesini bozmuştur.
• İklim Değişikliği: Bölgedeki ortalama sıcaklıkların artması ve yağış rejimindeki değişiklikler, göl yüzeyinde buharlaşma oranlarını artırarak su kaybını hızlandırmıştır.
• Tarım Politikaları ve Su Yönetimi: Bölgedeki tarım politikaları, suyu yoğun ve verimsiz kullanmaya yönlendirmiş, sulama yöntemlerinin modernize edilmemesi ve su yönetimindeki yetersizlikler kuruma sürecini derinleştirmiştir.

Çevresel, Ekonomik ve Sosyal Etkiler

Gölün kuruması bölgesel çevre ve insan yaşamı üzerinde çok yönlü olumsuz etkiler doğurmuştur:

• Tuz Fırtınaları: Kuruyan göl tabanından yükselen tuz ve toz partikülleri, çevre ve yerleşim alanları için ciddi sağlık riskleri oluşturmaktadır. Bu durum, solunum yolu hastalıkları başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarını artırmaktadır.
• Tarım ve Ekonomi: Tuzlu topraklar tarımsal üretkenliği düşürmekte, yerel ekonomide ciddi zararlara yol açmaktadır. Tarım alanlarının verimliliğinin azalması ve göçlerin artması sosyoekonomik yapıyı olumsuz etkilemektedir.
• Ekosistem Bozulması: Gölün biyolojik çeşitliliği tehdit altında olup, kuş popülasyonlarında azalma ve habitat kaybı gözlemlenmektedir.

^{Urmiye Gölü (AA)}

Yönetim ve Koruma Çabaları

İran hükümeti, 2013 yılında Urmiye Gölü’nü canlandırmak amacıyla kapsamlı projeler başlatmıştır. Bu projeler arasında:

• Nehir ve su havzalarının korunması,
• Sulama altyapısının iyileştirilmesi,
• Baraj su yönetiminin düzenlenmesi,
• Tarımda su tasarrufu tekniklerinin yaygınlaştırılması

yer almaktadır. Ancak, ekonomik kısıtlamalar, bürokratik engeller ve bölgesel iş birliği eksikliği nedeniyle bu çabaların etkisi sınırlı kalmıştır. 2024 yılında kuruma sürecine ilişkin ihmaller nedeniyle İran’da resmi soruşturmalar başlatılmıştır.

^{Yok olmak üzere olan Urmiye Gölü (YouTube)}

Uluslararası Boyut ve Gelecek Perspektifleri

Urmiye Gölü, bölgesel iklim değişikliği ve insan müdahalesinin bir göstergesi olarak uluslararası çevre politikalarında önemli bir örnek teşkil etmektedir. Gölün korunması, sadece İran’ın değil, komşu ülkelerin de sürdürülebilir su yönetimi stratejileri ve bölgesel iş birliği açısından kritik öneme sahiptir. Uzmanlar, entegre havza yönetimi, iklim değişikliğine adaptasyon ve toplum temelli koruma yaklaşımlarının gölün geleceği için elzem olduğunu vurgulamaktadır.