Köken

Utanç kelimesi, köken olarak yalnızca Eski Oğuz Türkçesinde görülen ūtunç biçiminden türetilmiştir. Bu sözcük, “utanmak” anlamındaki Eski Türkçe ūtan- fiiline getirilen +(In)ç ekiyle oluşturulmuştur. İlk anlamı “utanılacak şey” olan kelime, Türkiye Türkçesinde unutulmuş; ancak sevinç, inanç, erinç gibi yeni türetilmiş adlarda görülen biçimsel örüntüye uygun şekilde “utanma duygusu, utanma eylemi” anlamında yeniden canlandırılmıştır. Böylece eski köküyle biçimsel devamlılık taşıyan ama anlamı yönünden modernleşmiş bir isim olarak dile yerleşmiştir.

Kullanım Alanları

• Ahlaki ve Duygusal Deyimler: “Utanç duymak”, “utanç kaynağı” gibi kalıplarla ahlaki ya da toplumsal değerlendirmelerde.
• Psikoloji: Kişinin toplumsal değerlere aykırı bir davranıştan ötürü hissettiği olumsuz duygu olarak.
• Edebiyat ve Sanat: İnsan onuru, kişisel yenilgi ya da sosyal baskı gibi temaların anlatımında.
• Günlük Konuşma: “Utancımdan yerin dibine girdim” gibi deyimsel ifadelerde duygusal yoğunluk belirtmek için.