V hızları, hava araçlarının emniyetli uçuş operasyonlarını sürdürmeleri için belirlenmiş standart hava hızı değerleridir. Bu hızlar, uçak üreticileri tarafından yapılan performans testleri sonucunda elde edilen ölçümlere dayanır ve sivil havacılık otoriteleri tarafından sertifikasyon sürecinde onaylanır. “V” harfi, Fransızca kökenli “vitesse” kelimesinden gelir ve “hız” anlamını taşır. Her bir V hızı, belirli bir uçuş aşamasında veya manevrada uygulanabilecek en düşük, en yüksek veya referans kabul edilen kritik hız değerini ifade eder.

V hızları, uçuş güvenliğini artırmak, pilot karar süreçlerini standartlaştırmak ve hava aracı performansının sınırlarını belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Bu hızlar, uçuş esnasında hava aracı üzerinde etki eden aerodinamik kuvvetlerin (kaldırma, sürükleme, itki, ağırlık) denge noktalarını tanımlar. Böylece pilot, herhangi bir uçuş safhasında hangi hız aralıklarında güvenli manevra yapabileceğini bilir.

Uçak tipine göre V hızları değişiklik gösterir; her üretici, uçak sertifikasyon sürecinde bu hız değerlerini uçuş testleriyle belirler. Sonuçlar, Pilot Operating Handbook (POH) veya Aircraft Flight Manual (AFM) belgelerinde yayımlanır. Pilotlar, bu belgelerde yer alan hız değerlerine uymakla yükümlüdür.

Ölçüm Prensipleri ve Göstergeler

V hızlarının ölçümü, pitot-statik sistem üzerinden elde edilen gösterge hava hızı (Indicated Airspeed, IAS) değerine dayanır. IAS, atmosfer basıncına ve hava akışına duyarlı sensörlerle ölçülür. Pitot tüpü, uçağın hareket yönüne yerleştirilmiş olup toplam basıncı (dinamik + statik basınç) ölçerken; statik port, ortam basıncını algılar. Bu iki basınç arasındaki fark, dinamik basınç olarak hesaplanır ve hız göstergesine iletilir.

V hızları, bu göstergede doğrudan okunabilen, düzeltme faktörleri gerektirmeyen değerlerdir. Böylece pilot, atmosfer koşullarından bağımsız olarak standart emniyet sınırlarını takip edebilir.

Genel havacılık uçaklarında hız göstergeleri renk kodlu olarak düzenlenmiştir:

• Beyaz yay: Flap açık konfigürasyonda güvenli uçuş aralığını, yani iniş konfigürasyonundaki stall hızından (V_SO) flap açık maksimum hız sınırına (V_FE) kadar olan bölgeyi temsil eder.
• Yeşil yay: Flap kapalı normal uçuş aralığını, stall hızı (V_S) ile normal seyir sınırı (V_NO) arasını gösterir.
• Sarı yay: Yapısal sınırların yaklaştığı, sadece sakin hava koşullarında kısa süreli olarak kullanılabilecek hız bölgesidir.
• Kırmızı çizgi: “Never Exceed Speed” (V_NE) olarak adlandırılan, aşılması durumunda yapısal hasar riski taşıyan mutlak limit hızdır.

Bu renk kodları, pilotun uçuş sırasında görsel olarak hız sınırlarını algılamasını ve güvenli değerleri korumasını sağlar.

^{Hız Göstergesi Üzerindeki V Hızları Gösterimleri (Yapay zeka yardımı ile oluşturulmuştur.)}

Kalkış Safhasına İlişkin V Hızları

V₁ – Kalkış Karar Hızı

V₁, kalkış esnasında pilotun kalkışı durdurma veya devam ettirme kararını verebileceği kritik hızdır. Bu hız, hem maksimum durdurulabilir hız hem de minimum devam ettirilebilir hız olarak tanımlanır. V₁ değeri, pist uzunluğu, hava yoğunluğu, pist eğimi, uçak ağırlığı ve motor performansına göre değişkenlik gösterir.

Bu hızın altında bir motor arızası meydana gelirse, kalkış iptal edilebilir ve uçak pist içinde durdurulabilir. Ancak V₁ aşıldıktan sonra kalkışın iptal edilmesi, pistin sonunda güvenli bir duruş mesafesi bırakmaz. Bu nedenle V₁, “karar noktası hızı” olarak uçuş emniyetinde temel referanslardan biridir.

V_LOF – Uçuşa Geçiş Hızı

V_LOF, uçağın tekerleklerinin pistle temasını kestiği anda ulaşılan hızı tanımlar. Bu hız, kaldırma kuvvetinin ağırlığı dengeleyecek seviyeye geldiği noktadır. Kalkış performans analizlerinde, V_LOF değeri uçağın kanat profili, flap konfigürasyonu, hava yoğunluğu ve pist koşulları dikkate alınarak hesaplanır. Bu hız, aynı zamanda lastiklerin maksimum dönüş hızını aşmamak şartıyla belirli sınırlarla kontrol edilir.

V₂ – Kalkış Güvenlik Hızı

V₂, kalkıştan hemen sonra bir motorun arızalanması durumunda uçağın güvenli şekilde tırmanışına devam edebilmesi için gerekli minimum hızdır. Bu hız, minimum kontrol hızı (V_MC) değerinden büyük olmalıdır. V₂, tek motor arızası durumunda yönsel kontrolün ve tırmanma performansının korunmasını garanti eder. Kalkışta bu hızın altında kalınması, uçağın kontrol kaybına neden olabilir.

Seyir ve Manevra Safhasına İlişkin V Hızları

V_A – Manevra Hızı

V_A, tam kontrol defleksiyonlarının uçağın yapısal limitlerini aşmadan uygulanabileceği maksimum hızdır. Bu hız, özellikle türbülanslı koşullarda ve keskin dönüş manevralarında uçak yapısının korunması açısından önem taşır. V_A değeri, uçağın ağırlığı arttıkça yükselir; çünkü daha fazla yük, daha fazla kaldırma kuvveti gerektirir.

V_NO – Normal Seyir Üst Limiti

V_NO, normal uçuş koşullarında aşılmaması gereken maksimum seyir hızıdır. Bu hız, yeşil yay aralığının üst sınırında yer alır ve sadece sakin hava koşullarında kısa süreli olarak kullanılabilir. V_NO’nun aşılması durumunda, uçağın aerodinamik yükleri yapısal sınırları zorlayabilir.

V_NE – Yapısal Limit Hızı

V_NE, “asla aşılmaması gereken hız” anlamına gelir. Uçağın bu hızın üzerinde uçması, kontrol yüzeylerinde geri besleme kaybına, yapısal deformasyona veya aerodinamik kırılmaya neden olabilir. Bu nedenle V_NE, uçak üreticisinin belirlediği en yüksek izin verilen limit değerdir.

İniş Safhasına İlişkin V Hızları

V_REF – Yaklaşma Referans Hızı

V_REF, iniş yaklaşması sırasında pist eşiğini 50 feet yükseklikte geçerken uçağın sahip olması gereken hızdır. Bu hız, iniş konfigürasyonundaki stall hızının yaklaşık 1,3 katı olarak tanımlanır. V_REF’in altına inilmesi, kaldırma kuvvetinin azalmasına ve erken stall riskine neden olabilir. Bu hız, aynı zamanda uçuşun son safhasında kontrol hassasiyetini korumak açısından kritik öneme sahiptir.

V_FE – Flap Açık Hız Limiti

V_FE, flapların açık olduğu durumda aşılmaması gereken maksimum hızdır. Bu hızın aşılması, flap mekanizmasında aşırı yüklenmeye veya yapısal deformasyona neden olabilir. Uçaklarda genellikle birden fazla flap konfigürasyonu bulunduğundan, her konfigürasyon için ayrı bir V_FE değeri tanımlanır.

V_SO – İniş Konfigürasyonu Stall Hızı

V_SO, iniş konfigürasyonunda (flap ve iniş takımı açıkken) kanatların kaldırma kuvvetini kaybettiği minimum hızdır. Bu değer, beyaz yay aralığının alt sınırında yer alır. V_SO, özellikle iniş performans hesaplamalarında ve durma mesafesi planlamasında referans alınır.

Diğer Yapısal ve Operasyonel V Hızları

• V_MC: Motor arızası durumunda uçağın kontrolünü sürdürebileceği en düşük hız.
• V_LE: İniş takımı açıkken uçağın uçabileceği en yüksek hız.
• V_LO: İniş takımının açılıp kapatılabileceği maksimum hız.
• V_S: Flap kapalı konfigürasyondaki stall hızı.
• V_X ve V_Y: Sırasıyla en dik tırmanış (V_X) ve en iyi tırmanış (V_Y) hızları.

Bu hızların tümü, üretici testleriyle belirlenmiş olup uçuş el kitaplarında belirtilen sınırların dışına çıkılamaz.

V Hızlarının Değişkenliğini Etkileyen Faktörler

V hızları sabit değildir; uçağın uçuş koşulları ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir.

Bu faktörler şunlardır:

• Uçağın kalkış veya iniş ağırlığı
• Hava sıcaklığı ve yoğunluğu
• Pist uzunluğu, yüzey tipi ve eğimi
• Flap ve slat konfigürasyonu
• Motor itki kapasitesi ve arıza durumu
• Yük faktörü ve dönüş manevraları

Üretici tarafından belirlenen V hızları, bu parametrelerin standart atmosfer koşullarında test edilmesiyle elde edilir. Uçuş esnasında bu değerlerin aşılması, yapısal ve aerodinamik riskler doğurabilir.

V hızları, hava aracı performansının, yapısal dayanıklılığın ve uçuş güvenliğinin temel parametrelerini tanımlayan standart değerlerdir. Bu hızlar, pilotun kalkıştan inişe kadar tüm uçuş evrelerinde güvenli kararlar almasını sağlar. Her bir V hızı, uçağın farklı operasyonel safhalarına özgü sınırları belirler. Bu sınırların gözetilmesi, hava aracının sertifikasyon verileriyle uyumlu emniyetli bir uçuşun ön koşuludur.