Samsun ilinin en batıdaki sahil ilçesi olan Yakakent, Sinop il sınırında yer almakta olup, il merkezine yaklaşık 84 kilometre uzaklıktadır. 1990 yılında ilçe statüsü kazanan ve daha önce Gümenes adıyla bilinen yerleşim, Karadeniz kıyısında dar bir sahil şeridi ile ardındaki engebeli arazi üzerinde kurulmuştur. İlçe ekonomisi büyük ölçüde balıkçılık ve buna bağlı faaliyetlere dayanmaktadır; Yakakent, bir balıkçı limanına ev sahipliği yapar. Balıkçılığın yanı sıra fındık ve sebze üretimine dayalı tarım ile yaz döneminde hareketlenen kıyı turizmi de ilçedeki diğer ekonomik bileşenlerdir.
Tarih
Samsun ilinin Yakakent ilçesinin tarihi, Karadeniz kıyısındaki konumu ve idari statüsündeki değişimler çerçevesinde incelenebilir. Bölgenin en eski yerleşimlerine dair bilgiler sınırlı olmakla birlikte, antik dönemde Paflagonya coğrafyası içinde yer aldığına dair genel kabuller bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda, bölgede Komene veya Komana adında eski bir yerleşimden bahsedildiği veya bu yönde ilişkilendirmeler yapıldığı görülmektedir, ancak buna dair kesin arkeolojik kanıtlar bu kaynaklarda sunulmamaktadır. Bölgenin Bizans, Selçuklu ve Beylikler dönemlerindeki durumu hakkında da sağlanan linklerde ayrıntılı bilgi yer almamaktadır; muhtemelen bu dönemlerde küçük bir kıyı yerleşimi veya liman niteliği taşımıştır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, bugünkü Yakakent'in bulunduğu yerleşim "Gümenes" adıyla bilinmektedir. Bu ismin Rumca kökenli olabileceği ("Koumenis" veya benzeri) belirtilmektedir. Osmanlı idari yapısında Gümenes, Canik Sancağı'na bağlı bir yerleşim birimi olarak kaydedilmiştir. Bu dönemde, küçük bir liman ve balıkçı köyü niteliğini koruduğu anlaşılmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından Gümenes, idari olarak Alaçam ilçesine bağlı bir nahiye (bucak) statüsünde yer almıştır. Yerleşimin adı, 1963 yılında yapılan bir değişiklikle "Yakakent" olarak Türkçeleştirilmiştir. Bu isim değişikliğinin, yerleşimin Samsun ilinin Sinop sınırındaki "yaka" konumuna atfen veya isimlerin Türkçeleştirilmesi politikası kapsamında yapıldığı düşünülebilir, ancak kaynaklarda bu konuda net bir gerekçe belirtilmemiştir. Nahiye statüsünü bir süre daha devam ettiren Yakakent, artan nüfusu ve gelişen yapısıyla ilçe olma gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu doğrultuda yapılan idari düzenlemeler sonucunda, 1990 yılında kabul edilen bir kanunla ilçe statüsü kazanmış ve Samsun iline bağlı bir ilçe haline gelmiştir.
Coğrafya ve İklim
Samsun ilinin en batı ucunda yer alan Yakakent ilçesi, doğuda Alaçam ilçesi, batıda Sinop ili, güneyde Canik Dağları ve kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. İlçe, dar bir kıyı şeridi ile hemen gerisinde yükselen dağlık bir alandan oluşmaktadır. Bu coğrafi yapı, ilçenin yüzey şekillerini ve yerleşim düzenini belirleyen temel faktördür.
İlçenin topografyası, Karadeniz kıyısı boyunca uzanan dar bir düzlük ve bu düzlüğün güneyinde aniden yükselen, Canik Dağları'nın uzantısı olan engebeli ve eğimli arazilerle karakterizedir. Geniş ovaların bulunmadığı ilçede, arazi yapısı genellikle dağlık ve tepeliktir. Kıyı şeridi dışında kalan alanlar, dereler tarafından yarılmış vadiler ve yamaçlardan oluşur. Bu engebeli yapı, tarım alanlarının sınırlı olmasına ve yerleşimin daha çok kıyı bandında yoğunlaşmasına neden olmuştur.
Hidrografik olarak ilçe, kuzeyde Karadeniz'e olan kıyısı ile tanımlanır. Belirgin büyüklükte akarsuların bulunmadığı ilçede, dağlık kesimlerden doğarak denize ulaşan çok sayıda küçük dere mevcuttur. Bu dereler, özellikle yağışlı dönemlerde aktif hale gelir. İlçe sınırları içerisinde büyük doğal göller bulunmamaktadır.
Yakakent'in bitki örtüsü, iklim ve topografya koşullarına bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Dağlık ve engebeli arazilerde, Karadeniz iklimine özgü ormanlar yaygındır. Bu ormanlar, genellikle kayın, gürgen, meşe gibi yaprak döken ağaçlar ile çam türlerini içerebilir. Kıyıya yakın kesimlerde ve daha alçak rakımlarda maki veya psödomaki türü çalılık bitki örtüsüne rastlanabilir. Tarım alanları ise daha çok yamaçlarda fındık bahçeleri ve sınırlı düzlüklerde sebze yetiştiriciliği şeklinde görülür.
İlçede, tipik Karadeniz iklimi özellikleri egemendir. Bu iklim tipi, her mevsimin yağışlı geçmesiyle karakterize edilir; en fazla yağış genellikle sonbahar ve kış aylarında görülür. Yazlar genellikle ılık ve nemli, kışlar ise ılıman ve yağışlıdır. Karadeniz'in etkisiyle sıcaklık farkları aşırı değildir ve don olayları iç kesimlere göre daha az sıklıkta yaşanır. Deniz etkisi ve dağların konumu, yerel iklim koşullarında mikro-klimatik farklılıklar yaratabilir. Yıllık ortalama sıcaklık ve yağış miktarı, Karadeniz ikliminin genel ortalamaları civarındadır.
Nüfus ve Demografi
Yakakent ilçesi, coğrafi sınırlılıklar ve iktisadi yapılanmanın doğrudan yansımasını sergileyen küçük ölçekli bir yerleşim birimidir. 20 Mayıs 1990’da 3644 sayılı kanunla ilçe hüviyetine kavuşması, nüfus kayıt sistemlerinin düzenlenmesi ve yerel yönetim kapasitesinin artması bakımından belirleyici bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Kuruluşundan sonraki ilk on beş yılda kaydedilen nüfus hareketleri, hem bölgesel iç göç dinamikleri hem de tarımsal üretim döngülerine bağlı mevsimlik iş gücü hareketliliğine işaret eder.
2007–2024 dönemini kapsayan nüfus incelendiğinde, ilçenin 2008 yılında ulaştığı 9 695 kişilik en yüksek düzey, kısa süreli bir genişlemeyi simgeler. Bunu izleyen yıllarda 2011’de 9 193’e, 2014’te 8 934’e kadar gerileme görülmüş; 2017’de 8 572 ile dip seviyeyi test eden Yakakent, 2018 ve 2019’da sırasıyla 8 864 ve 8 685’lik değerlerle kısmen toparlanmıştır. Özellikle 2021’de 8 592’ye inen nüfus, sonrasında 2023’te 9 145 ile yeni bir artış ivmesi kazanmış, ancak 2024’te yeniden 8 945’e gerilemiştir. Bu döngüsel seyir, kırsal alanlarda görülen göç-okul ve iş imkânlarının dengesizliği, genç nüfusun eğitim ve istihdam arayışıyla büyük kent merkezlerine yönelmesi ile tarımsal takvimlere bağlı mevsimlik göç hareketlerinin bir bileşkesini ortaya koymaktadır.
Cinsiyet yapısı bakımından Yakakent’in demografik dengesi oldukça simetrik bir form sergiler. 2024 itibarıyla erkeklerin oranı %49,79, kadınların oranı ise %50,21 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar içindeki dağılıma bakıldığında, erkek ve kadın nüfus rakamları birkaç düzine kişilik farklılıklarla birbirine yakın seyreder. Bu yakın denge, ekonomik faaliyetlerin ve sosyal hizmetlerin her iki cinsiyeti de benzer koşullarda etkilediğine, bölgedeki iş ve eğitim fırsatlarının cinsiyete bakılmaksızın yaygınlaştığına işaret etmektedir. Öte yandan, mevsimlik tarım işlerinde ve yerel üretim faaliyetlerinde erkek iş gücüne dönük talep ile kadınların hane içi ve tarıma destek rolleri arasındaki etkileşim, uzun vadeli cinsiyet oranlarında yalnızca küçük oynamalara yol açmaktadır.
Yaş gruplarına ilişkin ayrıntılı verilere bu çerçevede erişilmese de, nüfus dalgalanmalarının temel kaynağını genç nüfusun göç eğilimi oluşturur. Özellikle çalışma çağındaki bireylerin, büyük kentlerdeki eğitim ve istihdam imkânlarına yönelmesi sonucu ilçede yaşlanan bir nüfus yapısı gözlemlenebilir. Bu tablo, yerel yönetimlerin ve kalkınma politikalarının genç nüfusun geri dönüşünü teşvik edecek ekonomik çeşitlendirme, mesleki eğitim ve sosyal donatı projelerine öncelik vermesini gerekli kılar.
Ekonomi
Samsun ilinin Yakakent ilçesinin ekonomisi, büyük ölçüde Karadeniz kıyısındaki coğrafi konumuna bağlı olarak şekillenmiştir. İlçe ekonomisinin ana direğini balıkçılık oluşturmaktadır ve bu sektör, yerel halkın temel geçim kaynaklarından biridir. Balıkçılığın yanı sıra tarım ve sınırlı düzeyde turizm de ilçe ekonomisine katkı sağlayan diğer faaliyet alanlarıdır.
Balıkçılık sektörü, Yakakent ekonomisinin merkezinde yer alır. İlçede bulunan balıkçı barınağı, bu sektörün altyapısını oluşturur ve çok sayıda tekneye ev sahipliği yapar. Açık deniz balıkçılığı (gırgır tekneleri ile) ve kıyı balıkçılığı yöntemleri kullanılmaktadır. Avlanan başlıca balık türleri arasında hamsi, istavrit, mezgit, palamut, lüfer gibi Karadeniz'e özgü balıklar bulunmaktadır. Balıkçılık, sadece tekne sahipleri ve çalışanları için değil, aynı zamanda ağ yapımı ve onarımı, tekne bakımı, balık satışı gibi yan faaliyetlerle de istihdam ve gelir yaratmaktadır. İlçe ekonomisi, avlanan balık miktarına ve balık fiyatlarındaki değişimlere doğrudan bağlılık gösterebilmektedir.
Tarım, Yakakent ekonomisindeki ikinci önemli sektördür. İlçenin coğrafi yapısı (dar sahil şeridi ve hemen ardındaki engebeli arazi), tarım alanlarını sınırlamaktadır. Buna rağmen, özellikle fındık üretimi yaygındır ve ilçe ekonomisine katkı sağlamaktadır. Fındığın yanı sıra, daha az ölçekte olmak üzere mısır ve çeşitli sebzelerin (seracılık dahil) tarımı da yapılmaktadır. Hayvancılık faaliyetleri de genellikle aile işletmeleri düzeyinde sürdürülmektedir.
Turizm sektörü ise daha çok yaz aylarında aktif olan kıyı turizmine dayanmaktadır. İlçenin sahil şeridi ve plajları, yerli ve çevre illerden gelen ziyaretçiler için çekim alanı oluşturabilmektedir. Bu durum, yaz sezonunda konaklama (pansiyon vb.), yeme-içme ve diğer hizmet sektörlerinde geçici bir hareketlilik yaratmaktadır. Ancak turizm, balıkçılık ve tarıma kıyasla ekonomide daha sınırlı bir paya sahiptir.
Turizm-Kültür-Mutfak
Samsun ilinin en batıdaki ilçesi olan Yakakent, Karadeniz kıyısında konumlanmıştır ve Sinop ili ile komşudur. İlçenin turizm, kültür ve mutfak profili, başta kıyı şeridi ve iç kesimlerdeki doğal alanlar olmak üzere, balıkçılık kültürü ve sınırlı diğer unsurlar etrafında şekillenmektedir.
Yakakent'in turizm potansiyelinde doğal alanlar önemli bir yer tutmaktadır. İlçe, Karadeniz boyunca uzanan bir sahil şeridine sahiptir. Bu kıyı bandında, yüzme ve güneşlenme gibi aktiviteler için kullanılan kumsallar bulunmaktadır. Kaynaklarda, Yakakent Sahili'nin genel özelliklerinden ve yaz turizmine yönelik kullanımından bahsedilmektedir. Kıyıdan iç kesimlere doğru ilerlendiğinde, Çam Gölü adı verilen bir alan bulunmaktadır. Küplüağzı köyü yakınlarında yer aldığı belirtilen bu göl ve çevresi çam ormanları ile kaplıdır; alan, piknik ve doğa yürüyüşü gibi rekreasyonel faaliyetler için kullanılabilmektedir. Daha yüksek kesimlerde ise Uzunkız Yaylası yer almaktadır. Bu yayla, sahip olduğu bitki örtüsü ve rakımıyla yayla turizmi ve doğa aktiviteleri için bir potansiyel sunmaktadır.
