Yaklaşan Dalga: Teknoloji, Güç ve 21. Yüzyılın En Büyük İkilemi, Mustafa Suleyman ve Michael Bhaskar tarafından kaleme alınmış, yapay zekâ ve diğer gelişen teknolojilerin toplum üzerindeki etkilerini ele alan bir eserdir. Orijinal adı The Coming Wave olan kitap, 2023 yılında yayımlanmış ve 2024’te Omca A. Korugan tarafından Türkçeye çevrilerek Doğan Kitap tarafından yayımlanmıştır.

Mustafa Suleyman, yapay zekâ şirketi DeepMind’ın kurucularından biridir ve şu anda Microsoft AI’ın CEO’su olarak görev yapmaktadır. Oxford Üniversitesi’nde lisans eğitimi alırken okulu bırakıp kâr amacı gütmeyen bir danışmanlık hizmeti kurmuştur. Michael Bhaskar ise yazar, yayıncı ve araştırmacıdır; Avrupa’nın önde gelen bağımsız yayınevlerinden Canelo’nun kurucusudur. Ayrıca, 2017-2019 yılları arasında DeepMind’da danışman yazarlık yapmıştır.

Yaklaşan dalga, özünde gücün yaygınlaşmasına dair bir hikayedir. Şayet önceki dalga bilgiyi yaymanın maliyetlerini düşürdüyse, bu dalga da bilgi doğrultusunda eyleme geçmenin maliyetlerini düşürüyor; dizilemekten senteze, okumaktan yazmaya, düzenlemekten yaratmaya, konuşmaları taklit etmekten onları yönlendirmeye geçen teknolojilerin ortaya çıkmasına önayak oluyor.^【1】 

Konusu

“Yaklaşan Dalga”, yapay zekâ, DNA yazıcıları, kuantum bilgisayarlar, laboratuvar patojenleri ve otonom silahlar gibi hızla gelişen teknolojilerin insanlık üzerindeki potansiyel etkilerini inceler. Kitap, bu teknolojilerin hem büyük fırsatlar sunduğunu hem de ciddi tehditler oluşturduğunu vurgular. Yazarlar, bu teknolojik gelişmelerin ulus devletlerin yapısını tehdit edebileceğini ve toplumları derinlemesine etkileyebileceğini belirtirler.

Şurası açıktı ki şayet biz veya başkaları insan zekasının bir kopyasını geliştirmekte başarılı olursak, bu saece herhangi karlı bir iş olmayacak, insanlık için eşi benzeri görülmemiş fırsatlarla ve eşi benzeri görülmemiş risklerle dolu bir dönemi başlatan bir deprem olacaktı.^【2】 

"Dalga" yaratan teknolojilerin dört ana özelliğiyle alışılageldik teknolojilerden ayrıldıklarından bahseder:

1. Doğaları itibariyle genel teknolojilerdir ve bu yüzden her yerde kullanımaya açıklardır.
2. Hiper evrilirler.
3. Etkileri asimetriktir.
4. Kimi açılardan giderek otonom hale gelirler.

Yapay Zeka

Suleyman, DeepMind'da geliştirdikleri öncü yapay zeka uygulamalarından örnekler verirken bunların insanlar ve devletler nezdinde yarattığı etkiden bahseder. Örneğin geliştirdikleri AlphaGo yapay zeka modelinin Güney Kore'de insana karşı oynadığı ilk oyunun binlerce kişi tarafından izlendiğinden, yapay zekanın zaferinin toplumda yeni bir teknoloji dalgasına karşı nasıl farkındalık uyandırdığını anlatıyor.

Yapay zekanın müşteri hizmetlerinde, protein sentezinde, yeni ilaçlar keşfetmede, insansız fabrikalarda nasıl kullanılabileceğini örneklerle ortaya koyarken süper zekaya giden yolda kat etmesi gereken yol noktasında da bir yol haritası veriyor.

Derin öğrenme, su borularındaki çatlakları tespit edebilir, trafik akışını yönetebilir, yeni bir temiz enerji kaynağı için füzyon reaksiyonlarını modelleyebilir, sevkiyat rotalarını optimize edebilir ve daha sürdürülebilir ve kullanışlı yapı malzemelerinin tasarlanmasına yardımcı olabilir.^【3】 

Yaşam Teknolojileri

Kitapta biyomühendislik ve biyoteknoloji, 21. yüzyılın en etkili ve dönüştürücü teknolojileri arasında gösterilmektedir. Biyolojinin gizeminin çözülmesi ve DNA deşifre çalışmalarının olgunlaşmasıyla bu alanda da bilgi işlemsel çalışmalar yaygınlaşmaya başlamıştır. Bunun temelinde DNA'nın bir bilgi olduğunun, biyolojik olarak evrimleşmiş bir kodlama ve depolama sistemi olduğunun farkına varılması yatar. Bu sayede karmaşık kimyasal yapı,dört tanımlayıcı bazından (A, T, C ve G) oluşan bir dizi şeklinde ifade edilir.

Biyoteknoloji sayesinde hastalıklara yeni çözümler geliştirilebilir, tarım sistemleri dönüştürülebilir ve daha sağlıklı, sürdürülebilir bir dünya inşa edilebilir. Ancak, bu teknolojilerin kontrolsüz kullanımı, bireyler ve ekosistemler için öngörülemeyen sonuçlara yol açabilir. Kitapta, biyoteknolojinin hem büyük fırsatlar sunduğu hem de ciddi riskler barındırdığı belirtilerek, bu teknolojilerin dikkatli ve etik bir şekilde yönetilmesi gerektiği ifade edilir.

Sentetik biyolojinin yeni yeni şekillenen tuhaf ortamında sayısız deneyler yapılıyor: pil üreten virüsler, kirli suyu arıtan proteinler, kavanozlarda yetişen organlar, atmosferden karbon çeken algler, zehirli atık tüketen bitkiler... ^【4】 

Dizginleme Problemi

Dizginleme, geliştirilmelerinin veya kullanıma sokulmalarının herhangi bir aşamasında teknolojileri kontrol edebilme, sınırlayabilme ve gerekirse kapatabilme yetkisidir. Kitapta bu kavram “dizginleme problemi” olarak öne çıkarılır. Bu, güçlü teknolojilerin kontrol altında tutulmasının zorluklarını ifade eder. Yeni teknolojilere toplumların sırt çevirmediğini, belirgin bir yaygınlaşma modeliyle biçimlendiğini, bunun da hem istenen hem de istenmeyen birtakım zincirle sonuçlara yol açtığını söyler. Yazar, bu teknolojilerin yanlış ellere geçmesi veya kötüye kullanılması durumunda ortaya çıkabilecek tehlikelere dikkat çeker. Aynı zamanda, bu teknolojilerin toplum yararına nasıl yönlendirilebileceği konusunda önerilerde bulunur.

Bir teknoloji ne kadar güçlüyse, yaşamın ve toplumun her alanına o kadar nüfuz eder. Dolayısıyla teknolojinin sorunları yapabildiklerine paralel olarak artma eğilimi gösterir ve bu nedenle de dizginleme ihtiyacı zamanla daha da şiddetli hale gelir.  ^【5】