Yaşam Döngü Analizi (YDA) ya da İngilizce kısaltmasıyla Life Cycle Assessment (LCA), bir ürünün, sürecin veya hizmetin ham madde çıkarımından üretim, kullanım ve bertaraf ya da geri dönüşüm aşamalarına kadar olan tüm yaşam döngüsü boyunca çevre üzerindeki etkilerini belirlemek ve değerlendirmek için kullanılan sistematik bir yöntemdir. Bu analiz, çevresel etkileri "beşikten mezara" veya "beşikten beşiğe" yaklaşımıyla bütüncül bir şekilde ele alır.

Tarihçe

Yaşam Döngü Analizi kavramı, 1960'ların sonlarında çevresel etkilerin yalnızca üretim süreçleriyle sınırlı olmadığının anlaşılmasıyla gelişmeye başlamıştır​. Başlangıçta enerji tüketimini ve malzeme kullanımını azaltmaya odaklanan çalışmalar zamanla genişlemiş ve günümüzde ISO 14040 serisi gibi uluslararası standartlarla çerçevesi belirlenen bir metodoloji haline gelmiştir​.

^{Yaşam Döngü Analizinin Temel Adımlarını Gösteren Şematik Görsel. (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur.)}

Temel Kavramlar

Beşikten Mezara ve Beşikten Beşiğe Yaklaşımı

• Beşikten Mezara: Ürünün ham madde çıkarımından başlayarak üretim, kullanım ve bertaraf süreçlerinin tamamının değerlendirilmesidir​.
• Beşikten Beşiğe: Ürün atığının geri kazanılarak yeni bir ürünün hammaddesi haline getirilmesi durumunu kapsar​.
• Beşikten Kapıya: Ürünün üretimden fabrika çıkışına kadar olan sürecinin analiz edilmesidir​.
• Kapıdan Kapıya: Üretim tesisine gelen girdilerden çıkış ürününe kadar olan sürecin ele alınmasıdır​.

Yaşam Döngüsü Analizinin Aşamaları

Hedef ve Kapsam Tanımı

Bu aşamada çalışmanın amacı, kapsamı, sistem sınırları ve detaylandırma seviyesi belirlenir. Fonksiyonel birim tanımlanarak, tüm veri toplama ve analiz süreçleri bu birim etrafında yapılandırılır​.

Envanter Analizi (LCI)

Enerji, su, ham madde kullanımı ve emisyonlar gibi çevresel girdiler ve çıktılar toplanır​. Toplanan veriler sistem sınırları dahilinde değerlendirilir ve tüm akışlar fonksiyonel birime göre ilişkilendirilir.

Etki Değerlendirmesi (LCIA)

Envanter analizinde elde edilen veriler ışığında insan sağlığına, ekosistemlere ve doğal kaynaklara olan potansiyel etkiler belirlenir. Bu aşamada kategorilendirme, karakterizasyon ve ağırlıklandırma adımları uygulanır​.

Yorumlama

Yorumlama aşamasında, envanter ve etki değerlendirmesi sonuçları analiz edilerek çevresel performans açısından en uygun ürün, süreç veya hizmet belirlenir. Ayrıca, analiz sırasında yapılan varsayımlar ve belirsizlikler açık bir şekilde ifade edilir​.

Kullanım Alanları

• Ürün Geliştirme: Çevreye duyarlı ürün tasarımı ve malzeme seçiminde yol gösterici olur​.
• Politika Oluşturma: Çevresel mevzuatlar ve düzenlemeler için bilimsel veri sağlar​.
• Pazarlama ve Rekabet: Çevre dostu ürünlerin tanıtımında ve piyasada farklılaşmada kullanılır​.
• Atık Yönetimi Planlaması: Ambalaj atıkları ve üretim süreçlerinin optimizasyonunda LCA verileri etkin şekilde kullanılır​.

Yaşam Döngü Analizi Yazılımları

Günümüzde yaşam döngü analizi uygulamalarında SimaPro, GaBi gibi yazılımlar sıklıkla kullanılmaktadır​. Bu yazılımlar, ürün veya süreçlerin farklı aşamalarında çevresel etkilerin modellenmesini ve değerlendirilmesini sağlar.

Örnek Uygulamalar

• PET Şişe Üretimi: PET şişelerin üretim süreci ham petrol çıkarımından başlayarak rafinasyon, polimerizasyon, şişe üretimi, kullanım ve geri dönüşüm aşamalarıyla değerlendirilmiştir​.
• Rüzgar Türbinleri: Rüzgar türbinlerinin üretimi, montajı, işletilmesi ve geri dönüşümü dahil olmak üzere tüm yaşam döngüsü aşamaları analiz edilerek çevresel etkileri belirlenmiştir​.
• Tekstil Ürünleri: Doğal ve sentetik liflerden üretilen tekstil ürünlerinin tüm üretim, kullanım ve bertaraf aşamaları çevresel etkileriyle birlikte analiz edilmiştir​.
• Gıda Ambalajları: Cam şişe, karton kutu, plastik ve kompozit ambalajların farklı atık senaryoları altında yaşam döngüsü analizleri yapılmış ve çevre üzerindeki etkileri karşılaştırılmıştır​.

Önemi ve Avantajları

Yaşam Döngü Analizi, yalnızca üretim sürecindeki değil, ürünün tüm yaşamı boyunca oluşabilecek çevresel etkileri bütüncül bir şekilde değerlendirerek daha sürdürülebilir üretim ve tüketim sistemlerinin kurulmasına katkı sağlar. Ayrıca, kaynakların daha verimli kullanılmasına ve atık miktarının azaltılmasına yardımcı olur​.

Sınırlamaları

LCA çalışmaları, veri eksikliği, belirsizlikler ve sistem sınırlarının doğru belirlenememesi gibi zorluklarla karşılaşabilir​. Ayrıca, analiz süreci maliyetli ve zaman alıcı olabilir. Bu nedenle, sonuçlar yorumlanırken dikkatli olunmalı ve olası varsayımlar açıkça belirtilmelidir.