Yuntdağı el halısı, Manisa ili sınırları içinde, özellikle Yuntdağı bölgesindeki Türkmen ve Yörük kökenli köylerde yüzyıllardır sürdürülen geleneksel halıcılık ürünüdür. 14. yüzyıla uzanan köklü geçmişiyle bu halılar, bölgenin kültürel mirasını ve el sanatları bilgisini yansıtan özgün motif, renk ve teknik özelliklere sahiptir. Tescil tarihi 14.11.1997 olup, Manisa Büyükşehir Belediyesi tarafından mahreç işareti olarak coğrafi işaret korumasına alınmıştır.

Coğrafi ve Kültürel Bağlam

Yunt Dağı’nın kuzeyindeki köylerde, hayvancılıkla geçinen topluluklar tarafından üretilen halılar, yerel yapağı ve bitkisel boyalarla dokunur. Halıcılık, bu köylerde geleneksel yaşamın bir parçası olarak sürdürülmekte; Pelitalan, Süngüllü, Karahüseyinli, Belen, Siyekli ve Yeniköy gibi yerleşimlerde aktif olarak yaşatılmaktadır. Kozaklar ve Örselli köylerinde kurulan kooperatifler, DOBAG (Doğal Boya Bitkileri Araştırma ve Geliştirme) Projesi kapsamında geleneksel özelliklere dönüşü desteklemiştir.

Teknik Özellikler

Yuntdağı el halısı, doğal boyalarla renklendirilmiş yün çözgü, atkı ve ilme ipliği ile Türk düğümü (Gördes) tekniği kullanılarak dokunur. Düğüm sıklığı 510–840 düğüm/dm² arasında değişir. Hav yüksekliği 0,5–1 cm olup, atkı ipliği genellikle kırmızı veya kahverengi renktedir. Başlangıç ve bitiş kenarları gevşek kilim dokusu ile örülür; saçaklar ise saç örgüsü şeklinde uzunca bırakılır. Kenar sargılarında tek renk tercih edilse de 15–20 cm aralıklarla mavi, kırmızı ve yeşil gibi renkler atlamalı biçimde kullanılabilir.

Renk ve Boyama

Halıların hâkim renkleri koyu mavi, koyu kırmızı ve bejdir. Bunun yanı sıra kırmızının ikinci ve üçüncü suyu, mavinin ikinci suyu, sarı, siyah, kahverengi, fes kırmızısı, yağ yeşili, devetüyü gibi tonlar da görülür. Renkler kök boya, al toprak, papatya, soğan kabuğu, ayva yaprağı, nar kabuğu, palamut, ceviz yaprağı, meşe meyvesi ve külü gibi doğal kaynaklardan elde edilir. Boyama işlemi mordanlama yöntemleriyle gerçekleştirilir.

Motif ve Kompozisyon

Yuntdağı halılarında motifler hem estetik hem de simgesel anlamlar taşır. Muska motifinin nazardan koruduğuna inanılır. Bordürlerde sıçandişi, boncuk, çınar yaprağı, eli belinde ve rozet motifleri; mihrabın içinde sekiz köşeli yıldız, çoban aynası, badem çiçeği gibi figürler yer alır. Ortada çengel ve anahtar benzeri motifler görülür. Halılar, desenlerine göre “yeşilbaş”, “deveboynu” ve “düz biçim” gibi adlarla anılır. “Kara bulut” motifi, tavuk ayağı ile birlikte kenar suyu bordürlerinde kullanılır.

Kompozisyon açısından halılar genellikle tek veya çift yönlü mihraplıdır. Zemin dört, altı, sekiz ya da on iki kareye bölünerek “tabakalı halı” olarak adlandırılır. Her tabaka halk arasında “ok” adı verilen geometrik motiflerle süslenir.

Türleri ve Kullanım Alanları

Yuntdağı el halıları kullanım amacına göre çeşitlenir:

• Namazlık halısı (seccade): En yaygın türdür.
• Köşe yaygısı: Seccadeden küçük, boş alanları kapatmak için kullanılır.
• Yastık, minder, heybe halısı: Taşınabilir ve işlevsel türlerdir.
• Testilik (arheleç): Sırtta testi taşımak için dokunur.
• Yer halısı: Seccadeden büyük halılardır; desenlerine göre “karabulut”, “develi”, “yeşilbaş”, “tabakalı” gibi adlar alır.

Üretim ve Denetim

Halıların üretimi, yün temini, boyama ve dokuma işlemleri Manisa ili sınırları içinde gerçekleştirilmelidir. Tesviye ve yıkama işlemleri coğrafi sınır içinde veya dışında yapılabilir. Denetim, Manisa Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda yılda en az bir kez yapılır. Denetim mercii; Halk Eğitim Şube Müdürlüğü, Manisa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Dokuz Eylül Üniversitesi’nden uzmanlardan oluşur. Düğüm sıklığı, düğüm türü, iplik ve boya kullanımı ile motif, renk ve kompozisyon özellikleri denetim kriterleri arasındadır.