Uçuş sırasında bir hava aracı, kütle merkezinden geçen ve birbirine dik olan üç ana eksen etrafında dönebilir. Bu eksenlerden biri olan yuvarlanma ekseni (roll axis), uçağın boylamasına ekseni olup burundan kuyruğa doğru uzanır. Uçağın bu eksen etrafında gerçekleştirdiği dönme hareketine yuvarlanma hareketi (rolling motion) denir ve bu hareket, kanatların yukarı-aşağı yönlü karşılıklı hareketiyle karakterize edilir.

Yuvarlama Hareketinin Oluşumu

Yuvarlanma hareketi genellikle aileronların (kanatçık) hareketi ile sağlanır. Aileronlar, her iki kanadın arka kenarına yerleştirilmiş menteşeli kontrol yüzeyleridir ve birbirine zıt yönde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Örneğin, sağ kanattaki aileron yukarı doğru hareket ettiğinde, sol kanattaki aşağı doğru hareket eder. Bu durum, sağ kanattaki kaldırma kuvvetini azaltırken, sol kanattakini artırır. Sonuç olarak, kanatlar üzerinde oluşan kaldırma kuvvetlerindeki dengesizlik, uçağın kütle merkezi etrafında dönmesine neden olur.

Aileronların oluşturduğu yuvarlanma hareketi, uçağın yatış açısını (bank angle) değiştirmesine ve bu sayede dönüş yapmasına imkân tanır. Bu temel prensibe ek olarak, farklı yuvarlanma mekanizmaları da mevcuttur. Örneğin, Wright Kardeşler, ilk uçuşlarında kanat burulması (wing warping) yöntemini kullanmışlardır. Bu yöntemde, kanatların dış kısımları iç kısımlara göre burularak yerel hücum açısı değiştirilmiş ve böylece farklı kaldırma kuvvetleri elde edilmiştir. Kanatlar üzerindeki bu kuvvet farkı, yine yuvarlanma hareketini meydana getirmiştir.

Modern yolcu uçaklarında, aileronlara ek olarak spoiler adı verilen kontrol yüzeyleri de yuvarlanma hareketini sağlamak amacıyla kullanılır. Spoilerlar, kanat yüzeyinde, hücum ve firar kenarı arasında yer alan plakalar olup yukarı doğru kalkarak hava akışını bozar ve ilgili kanat bölgesinde kaldırma kuvvetini azaltır. Zıt kanattaki kaldırma kuvvetinin korunması nedeniyle oluşan kuvvet dengesizliği, uçağın roll ekseni etrafında dönmesine neden olur. Spoilerlar, daha hızlı tepki vermeleri ve daha az kuvvet gerektirmeleri nedeniyle tercih edilmekle birlikte, toplam kaldırma kuvvetini düşürmeleri sebebiyle performans üzerinde etkili olabilirler.

Aileron ve spoilerların konumlarına bakılarak hangi kontrol yüzeyinin devrede olduğu tespit edilebilir. Hareketli parça firar kenarında yer alıyorsa bu bir aileron, kanat ortasında yer alıyorsa bu bir spoilerdir.

^{Uçak Kontrolü (SoftwarePole)}