Amerika Birleşik Devletleri–Avustralya Kritik Mineraller Çerçeve Anlaşması (2025), 20 Ekim 2025 tarihinde Washington’da imzalanmış bir ekonomik, endüstriyel ve stratejik iş birliği anlaşmasıdır. Anlaşma, iki ülke arasında kritik minerallerin ve nadir toprak elementlerinin madenciliği ile işlenmesinde tedarik güvenliğini sağlamak, ortak yatırımları artırmak ve küresel tedarik zincirinde Çin’e olan bağımlılığı azaltmak amacıyla hazırlanmıştır.

^{ABD Devlet Başkanı Donald Trump, resmi ziyaretlerde bulunmak üzere Washington'a gelen Avustralya Başbakanı Anthony Norman Albanese ile Beyaz Saray'da bir arada, 20 Ekim 2025 - (Anadolu Ajansı)}

Anlaşmanın İmzalanması ve Amacı

Anlaşma, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump ile Avustralya Başbakanı Anthony Albanese tarafından Beyaz Saray’da imzalanmıştır. Taraflar, bu çerçeveyle nadir toprak elementleri ve kritik minerallerin madenciliği, işlenmesi ve tedarikinin güvence altına alınmasını hedeflemiştir. Beyaz Saray açıklamasına göre anlaşmanın temel amacı, “ekonomik politika araçları ve koordineli yatırımlar kullanılarak kritik mineraller için çeşitlendirilmiş, adil ve güvenilir bir piyasa oluşturmak” olmuştur.

Bu anlaşma, Çin’in 2025 yılı içinde nadir toprak elementlerinin ihracatına yönelik kısıtlamalarını artırdığı bir dönemde imzalanmıştır. Washington yönetimi, Pekin’in bu politikalarının küresel teknoloji tedarik zincirinde tekelleşme riski yarattığını belirtmiştir. Anlaşmanın temel gerekçesi, ABD ve müttefiklerinin Çin kaynaklı tedarik risklerine karşı “bağımsız ve dirençli bir tedarik zinciri ağı” kurması olarak açıklanmıştır.

Finansman ve Ortak Yatırım Planları

Beyaz Saray’ın yayımladığı resmi metne göre iki ülke hükümeti, altı ay içinde madencilik ve işleme projelerine 3 milyar doların üzerinde ortak yatırım yapmayı taahhüt etmiştir. Bu projelerin yaklaşık 53 milyar dolar değerinde çıkarılabilir kaynak içereceği belirtilmiştir.

ABD İhracat–İthalat Bankası (EXIM), 2,2 milyar doların üzerinde finansman sağlayacak yedi “niyet mektubu” yayımlamış ve toplamda 5 milyar dolarlık yatırımı harekete geçirecek projeleri desteklemiştir. EXIM tarafından desteklenen projeler arasında Arafura Rare Earths, Northern Minerals, Graphinex, Latrobe Magnesium, VHM, RZ Resources ve Sunrise Energy Metals gibi şirketler yer almıştır.

Anlaşma kapsamında ayrıca Batı Avustralya’da yılda 100 metrik ton üretim kapasiteli gelişmiş bir galyum (gallium) rafinerisinin inşa edilmesi planlanmıştır. Bu yatırımın ABD Savunma Bakanlığı tarafından finanse edileceği açıklanmıştır. Galyum, Çin’in 2024 sonunda ABD’ye ihracatını durdurduğu stratejik elementler arasında yer almıştır.

Anlaşmanın İçeriği ve Maddeleri

Resmi metinde yer alan United States–Australia Framework for Securing of Supply in the Mining and Processing of Critical Minerals and Rare Earths başlıklı belge, iki ülke arasında ortak hareket planı niteliği taşımaktadır.

• Tedarik Güvencesi: Taraflar, savunma ve ileri teknoloji üretimi için gerekli minerallerin güvenli tedarikini hızlandırmak amacıyla mevcut stoklama altyapılarını ve Avustralya’nın “Critical Mineral Strategic Reserve” rezervlerini kullanmayı kabul etmiştir.
• Yatırım: Altı ay içinde her iki ülke de kendi topraklarında yer alan projelere en az 1 milyar dolar finansman sağlayacaktır.
• İzin Süreçleri: Madencilik ve işleme tesisleri için izin süreçlerinin hızlandırılması ve sadeleştirilmesi kararlaştırılmıştır.
• Fiyat Mekanizması: Piyasa dışı uygulamalara karşı minimum fiyat eşiği oluşturulması ve adil ticaret standartları benimsenmesi öngörülmüştür.
• Varlık Satışları: Ulusal güvenlik gerekçesiyle kritik maden varlıklarının satışına ilişkin yeni diplomatik denetim araçları geliştirilecektir.
• Geri Dönüşüm ve Haritalama: Minerallerin geri dönüşüm teknolojileri ve jeolojik haritalama konularında iş birliği yapılacaktır.
• Acil Durum Grubu: ABD Enerji Bakanı ve Avustralya Kaynaklar Bakanı eş başkanlığında “Critical Minerals Supply Security Response Group” adlı bir hızlı müdahale grubu kurulmuştur. Bu grup, arz güvenliği ve üretim planlamasının yanı sıra fiyat istikrarı değerlendirmeleri de yapacaktır.

Savunma ve AUKUS İş Birliği

Zirvede imzalanan madencilik anlaşmasıyla birlikte savunma alanında da çeşitli mutabakatlar yapılmıştır. Avustralya, 1,2 milyar dolarlık insansız denizaltı araçları ve 2,6 milyar dolarlık Apache helikopterleri satın almayı taahhüt etmiştir. Ayrıca Şubat 2025’ten bu yana ABD denizaltı sanayi kapasitesinin genişletilmesi için 1 milyar dolar katkı sağlamış ve yıl sonuna kadar ek 1 milyar dolar ödemeyi planlamıştır.

AUKUS (ABD, Avustralya ve Birleşik Krallık arasında imzalanan güvenlik anlaşması) da görüşmelerde gündeme gelmiştir. Trump yönetimi, Biden döneminde imzalanan ve 2032 yılında Virginia sınıfı nükleer denizaltıların Avustralya’ya teslimini öngören AUKUS anlaşmasını desteklediğini bildirmiştir. ABD Donanma Bakanı John Phelan, anlaşmanın üç taraf için “önceki belirsizlikleri gideren” bir çerçeveye dönüştürüldüğünü belirtmiştir.

Ekonomik ve Teknolojik İş Birliği

Anlaşma yalnızca madencilik ve savunma alanlarını değil, ekonomik büyüme ve teknoloji iş birliğini de kapsamaktadır. Taraflar, “Teknoloji Refahı Anlaşması” (Technology Prosperity Deal) adlı yeni bir girişim başlatarak yapay zekâ, kuantum teknolojisi ve diğer kritik alanlarda ortak yatırımlar yapmayı kararlaştırmıştır. NASA ile Avustralya Uzay Ajansı arasında ayrıca bir çerçeve anlaşması imzalanmış, Avustralya’nın NASA’nın Artemis Ay Programı’na Ay yüzeyinde kullanılacak bir keşif aracı sağlayacağı açıklanmıştır.

Avustralya’nın emeklilik fonlarının 2035 yılına kadar ABD’deki yatırımlarını 1,44 trilyon dolara çıkaracağı belirtilmiştir. Bu artışın mevcut seviyelere göre yaklaşık 1 trilyon dolarlık bir genişlemeye karşılık geldiği bildirilmiştir. Ayrıca ABD sığır eti ihracatında pazar erişiminin genişletilmesi konusunda da mutabakata varılmıştır. Beyaz Saray açıklamasına göre bu ekonomik iş birliği, “iki ülkenin karşılıklı refahını ve sanayi kapasitesini desteklemeyi amaçlayan uzun vadeli bir yatırım stratejisi” olarak tanımlanmıştır.

Uygulama Mekanizmaları ve Kurumsal Yapı

Anlaşma, 2026 yılı itibarıyla faaliyete geçecek yeni yatırım mekanizmalarını öngörmüştür. Taraflar, Mining, Minerals and Metals Investment Ministerial adlı bir bakanlar düzeyinde yatırım forumu kurulacağını açıklamıştır. Bu yapı, yatırım projelerinin belirlenmesi, izin süreçlerinin izlenmesi ve uluslararası ortaklıkların teşviki gibi görevleri üstlenecektir.

Ek olarak, “U.S.–Australia Critical Minerals Supply Security Response Group” adıyla bir kriz yanıt grubu oluşturulmuştur. ABD Enerji Bakanı ile Avustralya Kaynaklar Bakanı’nın eş başkanlığında faaliyet gösterecek bu grup, stratejik madenlerin arz güvenliği, üretim takvimi ve işleme süreçlerinde koordinasyonu sağlamayı hedeflemektedir.

Anlaşma ayrıca, üçüncü taraf ülkelerle iş birliği yapılabileceğini ve jeolojik kaynak haritalarının ortak çalışmayla güncelleneceğini öngörmüştür. Tarafların, uluslararası fiyatlama sistemlerinde standart temelli bir model geliştirme ve piyasa manipülasyonlarına karşı ortak duruş sergileme konularında mutabık kaldıkları belirtilmiştir.

Anlaşma, Washington’da 20 Ekim 2025 tarihinde imzalanmıştır. Metinde, anlaşmanın herhangi bir yasal bağlayıcılığı bulunmadığı; taraflarca programatik ve politika düzeyinde bir iş birliği çerçevesi olduğu belirtilmiştir. Her iki taraf da anlaşmadan çekilme hakkını yazılı bildirimle 30 gün içinde kullanabilecektir. Belgeye göre, bu çerçeve “katılımcıların ulusal yasalarıyla uyumlu biçimde yürütülecek ortak politik bir anlayış” niteliğindedir.