Akşehir hersesi, Konya ilinin Akşehir ilçesine özgü geleneksel bir yemektir. Et, kemik ve yarma ile hazırlanıp odun ateşinde uzun süre pişirilen bu yemek, bölgenin köklü mutfak kültürünün önemli bir temsilcisidir. Tescil sahibi Akşehir Belediyesi olan ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 07 Nisan 2022 tarihinde mahreç işareti olarak tescillenmiştir. Coğrafi sınır, Konya ili Akşehir ilçesi ile sınırlıdır.
Tarihçe ve Kültürel Bağlam
Akşehir hersesinin geçmişi Selçuklu ve Mevlevî mutfak kültürüne kadar uzanır. Mevlâna Celaleddin-i Rumi’nin Fîhi Mâfih ve Mesnevî adlı eserlerinde “herise” adıyla anılan bu yemek, dönemin Konya Mevlevî dergâhlarında “herse” olarak geçmektedir. Bu bilgiler, yemeğin 13. yüzyıldan itibaren Anadolu mutfak geleneğinde yer aldığını göstermektedir. Akşehir yöresinde “herses” biçimiyle telaffuz edilen yemek, tarih boyunca hem dini törenlerde hem de toplumsal kutlamalarda hazırlanmıştır.
Ayırt Edici Özellikleri
Akşehir hersesi, hazırlanış biçimi ve kullanılan malzemeleriyle diğer yörelerdeki “herise” çeşitlerinden ayrılmaktadır. Yemeğin karakteristik özellikleri şunlardır:
- Etin türü: Dana eti ya da kurutulmuş koyun/keçi kaburga eti kullanılır. Kurutulmuş et, kaya tuzu ile tuzlanıp tülbentlere sarılarak güneşte kurutulur.
- Kemik kullanımı: Kaval kemiği eklenerek yemeğin lezzeti ve besin değeri artırılır.
- Pişirme yöntemi: Malzemeler bakır tencerede odun ateşinde, köz halindeki fırında 8–10 saat pişirilir. Bu uzun pişirme süreci, Akşehir hersesinin yumuşak dokusunu ve yoğun kıvamını oluşturur.
- Yarma oranı: 1 kilogram yarma, 1,5–2 kilogram et ve 1 kilogram kırılmış kaval kemiği ile dengelenir.
Üretim Yöntemi
Akşehir hersesinin yapımında geleneksel yöntemler izlenir:
- Yarma ayıklanıp yıkanır ve 5–6 saat suda bekletilir.
- Büyük bir bakır tencereye yarma, et ve kırılmış kaval kemiği yerleştirilir.
- Tuz eklenir ve 1,5–2 litre su ilave edilir.
- Tencere, köz halindeki odun ateşiyle yanan yaklaşık 100°C sıcaklıktaki fırına konur.
- Pişirme süresi boyunca azalan su takviye edilir.
- Yemeğin servisi sıcak yapılır; genellikle sade olarak sunulur.
Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları
Akşehir hersesinin üretiminin tüm aşamaları Konya ili Akşehir ilçesi sınırları içinde gerçekleştirilir. Ürün, yöre halkının kuşaktan kuşağa aktardığı bilgi birikimi, pişirme yöntemleri ve yerel hammaddelerle ilişkilidir. Bu nedenle coğrafi sınır ile ürünün ünü arasında doğrudan bir bağ bulunmaktadır.
Denetim ve Koruma
Akşehir hersesinin üretimi ve tescil ambleminin kullanımı, Akşehir Belediyesi koordinasyonunda oluşturulan denetim merci tarafından düzenli olarak kontrol edilir. Bu merci şu kurumlardan oluşur:
- Akşehir Belediyesi
- Akşehir Ticaret ve Sanayi Odası
- Akşehir Lokantacı, Kebapçı, Fırıncı, Pastacılar ve Elektrikçiler Esnaf Odası
Denetimler yılda en az bir kez yapılır. Gerektiğinde şikâyet üzerine veya olağan dışı durumlarda da gerçekleştirilebilir. Denetim kapsamında bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna bağlılık ve mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı incelenir.
Kullanım Biçimi
“Akşehir hersesi” adı ve mahreç işareti amblemi ürünün ambalajında bulunur. Ambalajsız satışlarda ise ibare ve amblem, üretim veya satış yerinde tüketiciler tarafından görülebilecek şekilde sergilenir.
