Amasya toyga çorbası, Türkiye’nin Amasya iline özgü, süzme yoğurt temelli geleneksel bir çorbadır. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işaretiyle koruma altına alınmış ve 1 Aralık 2021 tarihinde tescillenmiştir. Tescil ettiren kurum, Amasya Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği’dir.
Toyga kelimesi, kabuğu çıkarılmış ak buğday anlamına gelir ve kökeni Orta Asya’ya dayanır. Bu çorba, Amasya’nın mutfak kültüründe özellikle düğünlerde ve özel davetlerde ikram edilen geleneksel bir yemektir. Üretiminde kullanılan yarma, yalnızca Amasya ilinden temin edilir ve geleneksel yöntemlerle hazırlanır. Bu nedenle ürün ile coğrafi sınır arasında güçlü bir ün bağı bulunur.
Bileşenler ve Hazırlık Süreci
Amasya toyga çorbası; süzme yoğurt, haşlanmış nohut, yörede “yarma” veya “dövme” olarak bilinen kabuksuz buğday, buğday unu, yumurta sarısı, tereyağı ve kuru nane ile hazırlanır. Süzme yoğurt; keçi, inek veya manda sütünden elde edilir. Yarma ise “üveyik” adı verilen sert buğdayın kaynatılıp kurutulması ve geleneksel tekniklerle dövülerek kabuğunun ayrılmasıyla elde edilir.
Hazırlık süreci, kıvamın tutturulması açısından ustalık gerektirir. Yoğurt, un ve yumurta sarısı su ile çırpılarak tencereye alınır, ardından yarma eklenir ve sürekli karıştırılarak kaynatılır. Haşlanmış nohut ilavesiyle birlikte yarmalar yumuşayıncaya kadar pişirilir. Son aşamada tereyağında kavrulmuş nane ve tuz eklenerek çorba tamamlanır. Kıvam koyu ise her aşamada su ilavesi mümkündür.
Kültürel ve Coğrafi Bağlam
Amasya toyga çorbası, yalnızca malzemeleriyle değil, üretim biçimiyle de coğrafi sınırla ilişkilidir. Yarma üretimi ve çorbanın hazırlanışı, bölgeye özgü teknikler ve ustalık gerektirir. Bu nedenle tüm üretim aşamaları Amasya ili sınırları içinde gerçekleştirilir. Çorbanın geleneksel yapısı, yerel bilgi birikimiyle korunur.
Denetim ve Koruma
Ürünün denetimi, Amasya Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği koordinasyonunda yılda en az bir kez yapılır. Denetim mercii; Amasya Üniversitesi Amasya Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu, Amasya Turizm Derneği ve tescil ettiren kurumdan birer uzman temsilciden oluşur. Denetimlerde; bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna sadakat, kıvam kontrolü ve mahreç işareti kullanımına dair kriterler değerlendirilir. Denetim raporları Türk Patent ve Marka Kurumu'na iletilir.
