Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), ABD’nin dış yardımlarını ve insani yardım faaliyetlerini yürüten ana devlet kurumudur. 1961 yılında Başkan John F. Kennedy tarafından kurulan ajans, yoksulluğun azaltılması, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, gıda güvenliğinin sağlanması ve demokratik yönetişimin teşvik edilmesi gibi alanlarda faaliyet göstermektedir.

_{USAID Genel Merkez binası, Washington, ABD - Anadolu Ajansı}

USAID, ABD’nin uluslararası kalkınma ve insani yardım bütçesinin büyük bir kısmını yönetmekte olup, 60'tan fazla ülkede doğrudan ofisi bulunan ve 130'dan fazla ülkede projeler yürüten geniş kapsamlı bir kuruluştur. Ajans, insani krizlere müdahale etmek, ekonomik kalkınmayı desteklemek ve ABD'nin dış politikasını güçlendirmek amacıyla fon ve teknik destek sağlamaktadır.

Donald Trump’ın ikinci başkanlık döneminin başlamasıyla birlikte, USAID’in bütçe kullanımı, etkinliği ve siyasi bağımsızlığı tartışma konusu olmuştur. Binlerce çalışan işten çıkarılmış veya idari izne ayrılmıştır. 7 Şubat 2025 itibarıyla, tüm doğrudan işe alınan personelin idari izne gönderilmesine ve yalnızca kritik görevlerdeki personelin çalışmaya devam etmesine karar verilmiştir. Trump yönetiminin USAID’i Dışişleri Bakanlığı’na bağlama girişimi, ajansın geleceğini belirsiz hale getirmiştir.

Tarihçe

Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), Dış Yardım Yasası (Foreign Assistance Act) kapsamında 1961 yılında Başkan John F. Kennedy tarafından kurulmuştur. Ajans, ABD’nin uluslararası yardımlarını tek bir çatı altında toplamak, koordinasyonu sağlamak ve kalkınma projelerini daha etkin hale getirmek amacıyla bağımsız bir kurum olarak yapılandırılmıştır.

_{Eski ABD Başkanı John F. Kennedy, USAID'in kurulması için imza atıyor, 3 Kasım 1961 - USAID}

USAID’in kuruluşu, Soğuk Savaş döneminde ABD’nin küresel etkisini artırma çabalarının bir parçasıdır. Ajans, Sovyetler Birliği’nin ideolojik ve ekonomik etkisine karşı bir denge unsuru olarak kullanılmış ve kalkınma yardımları yoluyla ABD müttefiklerini güçlendirme stratejisinin bir parçası olmuştur. Bu dönemde USAID, özellikle Asya, Afrika ve Latin Amerika'daki ülkelerde ekonomik kalkınma ve demokratik yönetişim programlarını destekleyerek ABD’nin dış politikasında önemli bir rol oynamıştır.

USAID, zaman içinde birçok reform geçirmiştir. 1990’larda ABD dış yardımlarının etkinliğini artırmak için yeniden yapılandırılmış ve 11 Eylül 2001 saldırılarının ardından uluslararası güvenlik ve terörle mücadeleye daha fazla odaklanan programlar geliştirilmiştir. Obama yönetimi döneminde USAID, iklim değişikliği, küresel sağlık ve eğitim projelerine daha fazla ağırlık vermiştir.

2025 yılında Trump yönetimi, USAID’in bağımsızlığını sona erdirerek ajansı ABD Dışişleri Bakanlığı'na bağlama planını açıklamış, bu durum ajansın geleceği hakkında tartışmalara yol açmıştır.

Yapı ve İşleyiş

USAID, ABD Dışişleri Bakanlığı ile yakın ilişkili ancak bağımsız bir federal ajans olarak faaliyet göstermektedir. Ajansın başındaki yönetici, ABD Başkanı tarafından atanır ve atama senato onayına tabidir. USAID'in faaliyetleri, Kongre tarafından belirlenen bütçeyle finanse edilir ve yıllık olarak düzenlenen harcama yetkileri doğrultusunda uygulanır.

Ajansın 60'tan fazla ülkede temsilciliği ve dünya genelinde 130'dan fazla ülkede yürüttüğü projeleri bulunmaktadır. USAID’in ana çalışma alanları şunlardır:

1. İnsani Yardım ve Afet Müdahalesi: Doğal afetler, savaşlar ve göç krizleri gibi acil durumlarda gıda, sağlık ve barınma yardımı sağlamak.

2. Ekonomik Kalkınma ve Altyapı Projeleri: Küçük işletmeleri destekleme, enerji projeleri geliştirme ve tarımsal üretimi artırma.

3. Sağlık Programları: HIV/AIDS, sıtma ve anne-çocuk sağlığı gibi konulara yönelik tıbbi yardımlar sağlamak.

4. Demokrasi ve İnsan Hakları Programları: Yargı bağımsızlığı, seçim süreçleri ve insan hakları konularında kapasite geliştirme çalışmaları.

5. Eğitim ve Tarımsal Kalkınma: Az gelişmiş ülkelerde eğitim sistemini desteklemek ve tarımsal üretimi teşvik etmek.

Bütçe ve Harcamalar

USAID, ABD hükümetinin dış yardımları içinde en büyük bütçeye sahip kurumdur. 2023 mali yılında USAID’in harcamaları 43.79 milyar dolara ulaşmış ve bu bütçe ABD’nin toplam dış yardım harcamalarının yaklaşık %60’ını oluşturmuştur. En büyük yardım alan ülkeler arasında Ukrayna, Etiyopya, Ürdün, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Somali, Yemen, Afganistan, Nijerya, Güney Sudan ve Suriye yer almaktadır.  

Tartışmalar ve Eleştiriler

USAID, verimsizlik, siyasi müdahaleler ve şeffaflık eksikliği gibi konular nedeniyle eleştirilere maruz kalmaktadır.

1. Bürokratik Verimsizlik: Ajansın bazı projelerinin yüksek maliyetli olduğu ve harcamaların etkin bir şekilde denetlenmediği yönünde eleştiriler bulunmaktadır.

2. Dış Politika Aracı Olarak Kullanılması: USAID’in, ABD’nin dış politika hedeflerine hizmet ettiği ve bazen hükümet değişikliklerine dolaylı veya doğrudan destek verdiği iddia edilmiştir. Örneğin, 2014 yılında Küba’da hükümet karşıtı bir sosyal medya platformu (ZunZuneo) oluşturulmasına yönelik girişimler ortaya çıkmıştır.

3. Mali Yönetim Sorunları: USAID’in bazı fonlarının kötüye kullanıldığı veya etkisiz projelere yönlendirildiği yönünde raporlar bulunmaktadır.

Güncel Gelişmeler ve Politika Değişiklikleri

Trump Yönetiminin Müdahalesi (2025)

2025 yılı itibarıyla ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID), Başkan Donald Trump yönetiminin aldığı kararlarla önemli bir değişim sürecine girmiştir. Trump yönetimi, ajansı küçültme ve Dışişleri Bakanlığı’na bağlama planını hayata geçirmiş, bu durum ABD dış yardım politikalarında büyük değişimlere yol açmıştır.

20 Ocak 2025'te Başkan Donald Trump, ABD’nin tüm dış yardımlarını 90 gün boyunca durduran bir başkanlık kararnamesi imzalamıştır. Bu karar, tüm USAID fonlarının ve programlarının askıya alınmasına neden olmuş, ajans bağımsızlığını kaybetme riskiyle karşı karşıya gelmiş ve küresel yardım faaliyetlerini sekteye uğramıştır.

Elon Musk, Department of Government Efficiency (DOGE) adlı yeni bir federal yapı aracılığıyla, USAID'in küçültülmesi ve tamamen kaldırılması için çalışmalara başlamıştır. Musk, USAID’i "onarılamaz bir kurum" olarak nitelendirerek ajansın kapatılması gerektiğini savunmuştur.

Binlerce USAID çalışanı işten çıkarılmış veya idari izne gönderilmiştir. 7 Şubat 2025 itibarıyla USAID’in tüm doğrudan işe alınan personelinin idari izne ayrılmasına, yalnızca belirli kritik görevlerde çalışan personelin işine devam etmesi kararına varılmıştır. USAID’in resmi internet sitesi ve sosyal medya hesapları erişime kapatılmış, kurumun kamuoyuna yönelik faaliyetleri durdurulmuştur.



_{USAID Genel Merkez binası önünde, ajansın kapatılmasına destek veren Elon Musk'ı protesto eden bir vatandaş - Anadolu Ajansı}

Kongre ve Siyasi Tepkiler

Trump yönetiminin USAID’i kapatma veya Dışişleri Bakanlığı’na bağlama girişimi, Kongre’de tartışmalara neden olmuştur. Demokratlar ve bazı Cumhuriyetçiler, USAID’in kapatılmasına karşı çıkmış ve ajansın ABD’nin küresel gücünü pekiştiren önemli bir araç olduğunu savunmuştur. Kongre üyeleri, Trump yönetiminin bu değişiklikleri yürütme yetkisi olup olmadığı konusunda hukuki incelemeler başlatmıştır.

ABD yasalarına göre USAID’in tek başına yürütme organı tarafından kapatılamayacağı belirtilmiştir. 1961 Dış Yardım Yasası kapsamında kurulan USAID’in, ancak Kongre kararıyla feshedilebileceği öne sürülmüştür. 

Bu süreçte ABD Temsilciler Meclisi ve Senato'da USAID'in geleceğine dair tartışmalar devam etmekte olup, ajansın tamamen kapatılıp kapatılamayacağı konusunda siyasi ve hukuki bir mücadele sürmektedir.