Gaziantep zahter balı, Gaziantep ilinin dağlık bölgelerinde doğal olarak yetişen zahter (Thymbra spicata L.) bitkisinden elde edilen, zahter aroması baskın monofloral bir baldır. 1900’lü yıllardan bu yana üretilen bu ürün, 24 Mart 2022 tarihinde Gaziantep Ticaret Borsası tarafından “menşe adı” kapsamında coğrafi işaret olarak tescillenmiştir.

Coğrafi ve Botanik Özellikler

Gaziantep ili, Akdeniz ve Doğu Anadolu iklimlerinin geçiş kuşağında yer alır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılımandır. Yıllık ortalama yağış miktarı 344 mm olup, haziran-temmuz aylarında bu miktar 5-8 mm’ye kadar düşer. Bu düşük nem oranı, zahter bitkisinin aromatik bileşenlerinin yoğunlaşmasına ve balda belirgin şekilde hissedilmesine neden olur. Bölgedeki fundalık alanlar zahterin yaygın yetişme ortamıdır.

Üretim Özellikleri

Bal, Anadolu arısı (Apis mellifera anatoliaca) ve Suriye arısı (Apis mellifera syriaca) kolonileri tarafından üretilir. Üretimde sabit ve gezginci arıcılık yöntemleri kullanılır. Sabit arıcılıkta kovanlar yıl boyunca aynı konumda kalırken, gezginci arıcılıkta zahterin çiçeklenme dönemine göre kovanlar iklim koşulları gözetilerek taşınır. Kovanlar, zahterin yoğun olduğu alanlarda 3–5 km çapında bir daire içinde konumlandırılır.

Kovanlar ardıç, meşe ve çam gibi iyi kurutulmuş ağaçlardan yapılır. Yapısal özellikleri arıların rahat çalışmasını ve havalandırmayı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Hasat dönemi her yıl 1–15 Temmuz tarihleri arasındadır.

Kimyasal ve Polen Bileşimi

Gaziantep zahter balının nem oranı en fazla %17’dir. Bu düşük nem seviyesi, balın dayanıklılığını ve yoğunluğunu artırır. Sakkaroz miktarı en fazla 4 gram/100 gram olup, bu değer balın doğal şeker dengesini koruduğunu gösterir.

Fruktoz ve glukoz toplamı en az 60 gram/100 gramdır; bu da balın tatlılık düzeyini ve enerji değerini belirleyen önemli bir göstergedir. Serbest asitlik en fazla 15 meq/kg olup, bu değer balın asidik yapısının sınırlarını tanımlar. Elektrik iletkenliği 0,19 ile 0,40 mS/cm arasında değişir; bu aralık, balın mineral içeriği hakkında bilgi verir.

Diastaz sayısı en az 8’dir ve bu enzim aktivitesi, balın tazeliği ve doğal yapısını koruduğunu gösterir. HMF (hidroksimetilfurfural) miktarı ise en fazla 15 mg/kg’dır; bu düşük seviye, balın ısıl işlem görmediğini ve doğal yapısını koruduğunu kanıtlar.

Polen bileşimi açısından bakıldığında, Gaziantep zahter balında zahter (Thymbra spicata L., Lamiaceae) poleni %45 ila %60 oranında dominant olarak bulunur. Bunun yanında geven (Astragalus, Fabaceae) poleni %10 ila %15 arasında, maydanozgiller (Apiaceae) poleni ise %7 ila %8 arasında değişen oranlarda yer alır. Bu polen profili, balın monofloral karakterini ve zahter kaynaklı aromatik yoğunluğunu bilimsel olarak destekler.

Üretim Süreci

Hasat edilen bal aşağıdaki aşamalardan geçerek tüketime sunulur:

1. Hasat
2. Süzme
3. Isıtma (25–30°C)
4. Dinlendirme
5. Dolum
6. Ambalajlama
7. Satış

Denetim ve Koruma

Ürünün denetimi Gaziantep Ticaret Borsası koordinasyonunda, Şehitkâmil Ziraat Odası ve Gaziantep İli Arı Yetiştiricileri Birliği temsilcilerinden oluşan uzman bir ekip tarafından yürütülür. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; gerektiğinde veya şikâyet üzerine ek denetimler gerçekleştirilir. Denetim kriterleri arasında arı kolonilerinin uygunluğu, kovanların konumu, üretim metoduna uyum ve balın kimyasal analizleri yer alır.

Ürün ambalajında veya işletmede “Antep Zahter Balı / Gaziantep Zahter Balı” ibaresi ve menşe adı amblemi görünür şekilde yer almalıdır.