Aperlai, küçük ölçekli bir Likya liman kenti olarak, günümüz Türkiye’sinde Antalya ili sınırlarında, Kaş ile Kekova arasında yer alan Sıcak Yarımadası’nın kuzeybatı yamacında, uzun ve dar bir koyun başlangıcında konumlanmaktadır. Modern adıyla Kuyubelen olarak bilinen bu bölgeye ulaşım, Kaş veya Üçağız’dan deniz yoluyla Sıcak İskelesi’ne gidişle sağlanmaktadır.

^{Aperlia Antik Kenti (Antalya İl Kültür Turizm Müdürlüğü)}

Tarihçe

Kentin adı, antik kaynaklarda “Aperlae” olarak geçmektedir. Bu adın kökeni Luwi dilindeki “Aprillai” sözcüğünden türemiştir ve “akarsu boğazı” anlamını taşımaktadır. Kentin adı, antik yazarlar Plinius, Ptolemaios, Stadiasmus Maris Magni ve Hierokles gibi kaynaklarda geçmekte olup; Bizans dönemine ait piskoposluk listelerinde “Aprillae” biçimiyle yer almaktadır. Ayrıca 16. yüzyılda Piri Reis, Kitab-ı Bahriye adlı eserinde, kentin korunaklı bir liman olduğunu ve bu dönemde yalnızca birkaç balıkçı ailesinin burada yaşadığını kaydetmiştir.

Aperlai’nin tarihi, ele geçen MÖ 5. ve 4. yüzyıla tarihlenen, üzerinde Lykia dilinde APR ve PRL kısaltmaları bulunan sikkeler sayesinde izlenebilmektedir. Bu sikkeler, Aperlai’nin Likya Birliği öncesi dönemde bağımsız bir şehir olduğunu göstermektedir. Daha sonra Likya Birliği’ne katılan kent, birliğe özgü sikkeler de basmıştır. Aperlai, Simena, Apollonia ve İsinda kentleriyle bir sympoliteia (ortak vatandaşlık ve siyasi birlik) kurmuş, bu dört kent birlik içinde tek oy hakkına sahip bir yapıyla temsil edilmiştir.

Depremler, Yeniden Yapılanma ve Terk Ediliş

MS 141 yılında meydana gelen büyük depremle Aperlai büyük hasar görmüştür. Kentin kıyıya yakın yapılarının önemli bir bölümü bu olay sonucunda kısmen ya da tamamen sular altında kalmıştır. Dönemin önemli hayırseverlerinden Rhodiapolisli Opramoas, kente 30.000 dinarlık bir yardımda bulunarak yeniden inşasına katkı sağlamıştır. Ancak, MS 7. yüzyıldaki Arap akınları sonrası Aperlai tamamen terk edilmiştir.

Arkeolojik Kalıntılar ve Mimari

Kentteki görülebilir arkeolojik kalıntıların çoğunluğu Roma Dönemi’ne, bazıları ise Helenistik Dönem’e aittir. Aperlai’nin sur sistemi, rektogonal ve poligonal taş işçiliğiyle örülmüş, savunma kuleleriyle güçlendirilmiştir. Özellikle batı sur duvarı, üç kapısıyla günümüze en sağlam ulaşan bölümdür. Güney duvarı ise yamaca dik bir şekilde poligonal olarak uzanır.

Yerleşim alanında üç adet kemer, bir kilise kalıntısı ve çok sayıda Lykia tipi lahit yer almaktadır. Nekropol alanı, kale surlarının doğusunda bulunmakta ve yaklaşık 70 lahit içermektedir. Deniz kenarındaki bazı lahitler ve bir mezar kalıntısı, rıhtım ve kıyı yapıları günümüzde tamamen sular altında kalmıştır.

Kentteki iki Roma hamamı ve en az iki Erken Bizans kilisesi, mimari açısından dikkat çekicidir. Bu kiliseler bazilikal planda, orta koridorlu ve apsisli yapılar olarak inşa edilmiştir. Ayrıca kırktan fazla sarnıç, agora ve henüz tanımlanamamış yapılar da Aperlai’nin kentsel mimarisinin parçalarıdır.

Sualtı Yapıları ve Mor Boya Üretimi

Kentin güneyindeki kıyı bölgesi ve liman yapıları, zamanla su seviyesi yükselmesi ve depremler sonucunda yaklaşık 15.000 metrekarelik bir alanda su altında kalmıştır. Bu alanda yapılan sualtı araştırmaları, Roma ve Bizans dönemlerine ait çok sayıda amphora parçası, çatı kiremitleri, pişmiş toprak kandil, cam kaide, ve gemi safra taşları gibi buluntuları ortaya çıkarmıştır.

En dikkat çekici keşiflerden biri ise, sualtındaki batı yapı grubunda 1.500 metrekarelik bir alana yayılmış Murex trunculus (deniz salyangozu) kabuklarıdır. Bu kalıntılar, antik dünyada çok değerli olan mor boya üretiminin Aperlai’de yapıldığını göstermektedir. Bu üretim sayesinde, Aperlai'nin su ve tarım kaynaklarının sınırlı olduğu bir bölgede, ekonomik gelirini mor boya ticaretiyle sağladığı düşünülmektedir. Yapılan araştırmalar, Likya bölgesinde mor boya üretiminin Aperlai ve Andriake'de yoğunlaştığını göstermektedir.

Bugünkü Durum ve Ziyaret

Aperlai Antik Kenti’ne, denizden veya karadan yapılacak bir yolculuk, ziyaretçilere tarih ve doğanın iç içe geçtiği huzurlu bir deneyim sunar. Büyük ölçüde kazı çalışması yapılmamış olan kent, yüzey araştırmaları ve sualtı arkeolojisi sayesinde gün ışığına çıkarılmaya devam edilmektedir.