Arhavi, Türkiye Cumhuriyeti’nin Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Artvin iline bağlı bir ilçedir. Kuzeyden Karadeniz, doğudan Hopa, batıdan Rize’nin Fındıklı ilçesi ve güneyden Murgul ile Yusufeli ilçeleriyle çevrilidir; ilçe merkezi Karadeniz Sahil Yolu üzerinde konumlanmıştır. 314 km² yüzölçümündeki Arhavi, deniz kıyısından 3000 m’ye yükselen dağlık alanları ve platoları kapsar.

^{Arhavi (Arhavi İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Tarih

Arhavi ilçesi, tarih boyunca Karadeniz’in doğu sahilindeki stratejik konumu nedeniyle çeşitli uygarlıkların yerleşim ve geçiş alanı olmuştur. Arhavi ve çevresinde yerleşim izleri, Cilalı Taş Devri’ne (M.Ö. 10.000–8.000) kadar uzanmakta; bu dönemde bölge, tarımın ve yerleşik hayatın başladığı bir merkez olarak kabul edilmektedir. Ancak yazılı belgelerin bulunmaması nedeniyle bu dönem hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşılamamaktadır.

M.Ö. 2000–1000 yılları arasında, Artvin ve çevresi Hititlerle komşuluk ilişkileri kurmuştur. Bu süreçte Hurriler, Urartular ve Sakalar gibi Orta Asya kökenli toplulukların bölgeye yerleştiği anlaşılmaktadır. M.Ö. 831’den itibaren Urartu etkisi görülmüş, ardından Kulkha-eli olarak adlandırılan yöre, Antik Yunanlılar tarafından “Kolhida” olarak kaydedilmiştir. M.Ö. 200–150 arasında ise Roma etkisi artmış ve bölge Armanya Krallığı üzerinden Roma’ya bağlanmıştır.

M.S. 7. yüzyıldan itibaren bölgeye Arap ve Hazar Türklerinin akınları başlamış, 728 yılında Hazarlar bölgeyi kontrol altına almıştır. 11. yüzyıl başlarından itibaren ise Selçuklu Türklerinin Anadolu’daki ilerleyişiyle Arhavi ve çevresi Türk egemenliğine girmiştir. 1071 Malazgirt Zaferi’nin ardından Selçuklu komutanlarının Erzurum ve Karadeniz geçitlerini aşarak Arhavi’nin yüksek kesimlerine ulaştıkları, burada geçici yerleşimler kurdukları ve bu yüzden bölgedeki birçok yer adının Türkçe kökenli olduğu değerlendirilmektedir.

Osmanlı egemenliği ise 1471 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’daki Pontus Rum İmparatorluğu’nu ortadan kaldırmasıyla başlamıştır. Bu tarihten sonra Arhavi, Osmanlı topraklarına dahil edilmiş, 1510 yılı civarında Yavuz Sultan Selim’in Batum seferi sırasında Gönye Kalesi’nin fethiyle birlikte Gönye Sancağı’na bağlı bir nahiye olarak teşkilatlandırılmıştır. 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sonrasında bölge Rus işgaline uğramış, Arhavi idari olarak Trabzon vilayetine bağlı Rize sancağına, daha sonra da Hopa kazasına bağlanmıştır.

I. Dünya Savaşı sırasında 15 Mart 1915’te Rus ordusu Arhavi’nin doğusunu işgal etmiş, Kabisre Deresi hattına çekilen yerel milis kuvvetleri, ilçenin batı yakasını bir yıl boyunca savunmuştur. Ancak 5 Şubat 1916’da ilçenin tamamı işgal edilmiştir. 1917’deki Bolşevik Devrimi sonrasında Rus ordusunun bölgeden çekilmesiyle Arhavi, 12 Mart 1918 tarihinde yeniden Türk yönetimine girmiştir.

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Arhavi, önce bucak statüsünde yönetilmiş; 1946’da belediye teşkilatı kurulmuş ve 1954 yılında ilçe statüsü kazanmıştır. Arhavi, bu tarihî süreç boyunca hem yerli kültürlerin hem de dış etkileşimlerin kesişme noktasında yer almış, zengin tarihsel birikimi ve kültürel çeşitliliğiyle Doğu Karadeniz bölgesinin dikkat çeken yerleşimlerinden biri olmuştur.

Coğrafya ve İklim

Arhavi ilçesi, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin doğusunda, Karadeniz kıyısında konumlanmış olup coğrafi yapısı ve iklimi itibarıyla bölgenin tipik özelliklerini taşıyan bir yerleşim alanıdır. İlçe, kuzeyde Karadeniz ile çevrilirken; doğuda Hopa, batıda Rize iline bağlı Fındıklı ilçesi, güneyde ise Artvin’in Murgul ve Yusufeli ilçeleriyle komşudur. Yüzölçümü 314 km² olan Arhavi, Kamilet ve Derecik vadileri üzerine kurulmuştur.

İlçenin arazi yapısı genel olarak engebeli ve dağlıktır. Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzey eteklerine yerleşmiş olan ilçe, kıyıdan itibaren hızla yükselen dik yamaçlara sahiptir. İlçe merkezi, köylerin aksine gerek iskâna gerekse tarımsal faaliyete uygun, görece düz bir plato üzerinde yer alır. Ancak merkez dışındaki yerleşimler, yüksek eğimli arazi ve dar vadiler boyunca dağınık biçimde yer almaktadır.

Arhavi topraklarının büyük kısmı dağlık ve ormanlık alanlardan oluşur. İlçe sınırlarında 3.000 metreye yaklaşan zirveler bulunmaktadır. En yüksek dağlar arasında Çatalkaya (2.985 m), Koyunyayla (2.292 m), Mete (2.142 m) ve Dikme (2.068 m) gibi önemli yükseltiler yer alır. Bu dağ silsileleri, ilçenin jeomorfolojik karakterini şekillendirirken aynı zamanda iklimsel özelliklerini de etkiler.

Arhavi’deki en önemli akarsu, yaklaşık 35 km uzunluğa sahip olan ve çok sayıda yan dereyle beslenen Arhavi (Kapisre) Deresi’dir. Derin vadilerden akan bu dere, ilçenin hem ekolojik dengesinde hem de yerleşim planlamasında belirleyici bir role sahiptir. İlçenin yüksek rakımlı yaylalarında irili ufaklı birçok buzul gölü de bulunmaktadır. Bu göllerden başlıcaları Nogadid, Sarıgöl, Alacagöl, Büyük Agara, Küçük Agara ve Karagöl’dür. Göller, yaz aylarında hem doğal zenginlik hem de yayla turizmi açısından değer taşımaktadır.

Arhavi, iklimsel olarak tipik Doğu Karadeniz ikliminin etkisi altındadır. Bu iklimde yazlar ılık, kışlar ise serin geçer; yılın her döneminde yağış görülür. Nem oranı yüksek, sıcaklık dalgalanmaları ise düşüktür. Bu nemli ve ılıman iklim yapısı, bölge tarımına önemli katkılar sunar. Özellikle çay, fındık, mısır ve turunçgil üretimi iklim koşullarıyla uyumludur ve bu ürünler ilçenin kıyıdan iç kesimlere kadar geniş bir alanda yetiştirilebilmektedir.

Nüfus ve Demografi

Arhavi ilçesinin 2024 yılı itibarıyla toplam nüfusu 21.821 kişidir. Bu nüfusun 17.455’i ilçe merkezinde, 4.366’sı ise köylerde yaşamaktadır. Cinsiyet dağılımı açısından, erkek nüfusu 10.727, kadın nüfusu ise 11.094’tür.

İlçede toplam 7 mahalle ve 30 köy bulunmaktadır. En kalabalık mahalle Musazade Mahallesi olup 7.571 kişilik nüfusa sahiptir. Köyler arasında ise en yüksek nüfusa sahip olan Kavak Köyü’dür. 

Nüfusun büyük bir kısmı ilçe merkezinde yoğunlaşmıştır. Kırsal alanlarda ise dağınık yerleşim hakimdir. Köylerde yaşayan halkın bir kısmı tarım ve hayvancılıkla uğraşmakta ancak genç nüfusun şehir merkezine veya il dışına göç ettiği gözlemlenmektedir.

Ekonomi

Ekonomi büyük oranda tarıma dayanır; iklim elverişliliği sayesinde çay, fındık, mısır ve turunçgil üretimi yaygındır. Bunun yanında küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık ile kümes hayvancılığı da yöre halkının başlıca geçim kaynaklarını oluşturur.

Turizm, Kültür ve Mutfak

• Kamilet ve Derecik Vadileri: 1.500–1.600 m arasında yaylalar; doğa yürüyüşü ve fotoğrafçılık yapılabilir.
• Çatalkaya (2.985 m), Koyunyayla (2.292 m), Mete (2.142 m), Dikme (2.068 m): Dağ turizmi ve zirve tırmanışları yapılır.
• Nogadid, Sarıgöl, Alacagöl, Büyük Agara, Küçük Agara, Karagöller: Buzul gölleri; kamp, balıkçılık ve doğa gözlemi imkânı sunar.
• Arhavi (Kapisre) Deresi: Yaklaşık 35 km uzunluğunda akarsu; kano, rafting ve sportif balıkçılık fırsatları sunar.
• Arhavi Sahili: Temiz deniz, yüksek yağış nedeniyle turizm sezonunun kısa olması dolayısıyla bir kısıtlamaya sahptir.

Arhavi’de halk hekimliği ve veterinerliği, geleneksel tiyatro, halk oyunları, yöresel müzik ve sazlar, el sanatları ve hediyelik eşya ile halk mimarisi öne çıkar.

Artvin mutfağı çorbalar; peynir ve kaymak gibi süt ürünleri; dağ otları ve sebzelerden yapılan yemekler; laz böreği, katmer, erişte gibi hamur işleri; kışlık kavurma, şiş kebaplar; keşkek, herisa gibi taneli yemekler; hasuta, kaysefe, ballı lokum gibi tatlılar sunar.

Arhavi, hem deniz seviyesinde bir sahil kentini hem de 1.600 m’ye varan yaylaları kapsayan nadir ilçelerden biridir; kıyı düzlükleri, lav ve buzulların şekillendirdiği dağ silsilesiyle iç içe geçerek çok katmanlı ekoturizm imkânları yaratır.