Azerbaycan-Rusya diplomatik gerilimi, 2024 yılı Aralık ayında yaşanan sivil uçak kazasıyla başlayan ve 2025 yılı Temmuz ayına kadar devam eden karşılıklı siyasi ve güvenlik krizidir. Gerilim, ilk olarak Azerbaycan’a ait bir yolcu uçağının Rus hava sahasında Rusya’ya ait hava savunma sistemlerinin ateşi sonucu düşmesiyle başlamıştır. Bunu, 2025 yılı Haziran ayında Rusya’nın Yekaterinburg kentinde Azerbaycan kökenli kişilere yönelik düzenlediği polis operasyonları ve bu operasyonlarda yaşanan ölümler takip etmiştir. Süreç içinde Azerbaycan, Rusya bağlantılı Sputnik Bakü ofisine operasyon düzenlemiştir. Bu gelişmeler karşılıklı diplomatik notaların verilmesine, kültürel ve siyasi temasların askıya alınmasına ve ikili ilişkilerde diplomatik gerilimlerin yaşanmasına yol açmıştır.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev - (Anadolu Ajansı)
Tarihsel Bağlam ve İkili İlişkiler
Azerbaycan ile Rusya arasındaki ilişkiler, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından enerji ticareti, tarım ürünleri ihracatı ve diaspora bağları çerçevesinde şekillenmiştir. Azerbaycan, Rusya’dan petrol ve doğal gaz ithalatı yapmış; tarım ürünlerini Rus pazarına ihraç etmiştir. Rusya’da Azerbaycan kökenli nüfusun ticaret ve taşımacılık gibi sektörlerde faaliyet gösterdiği bildirilmiştir.
Güney Kafkasya’daki Karabağ sorunu çerçevesinde Rusya, Ermenistan’a askeri ve ekonomik destek sağlamış, Azerbaycan ile diplomatik ve ekonomik düzeyde temaslarını sürdürmüştür. 2020 yılında Azerbaycan, Karabağ’da askeri operasyon düzenlemiş ve Türkiye’den aldığı destekle bölgede kontrol sağlamıştır. 2023 yılında Azerbaycan’ın Karabağ’ın tamamında kontrolü yeniden tesis etmesinin ardından Rus barış gücü unsurlarının bölgedeki rolü azalmıştır. Azerbaycan bu süreçte Türkiye ve Batılı ülkelerle diplomatik temaslarını artırmıştır.
2024-2025 Kriz Sürecindeki Temel Olaylar
Grozni Uçak Kazası (Aralık 2024)
25 Aralık 2024 tarihinde Azerbaycan Hava Yolları’na ait bir yolcu uçağı, Bakü’den Grozni’ye uçuşu sırasında Rus hava savunma sistemlerinin ateşi sonucu hasar görmüştür. Uçak, Kazakistan’ın Aktau kenti yakınlarında düşmüş ve 38 kişi hayatını kaybetmiştir.
Azerbaycan, olayın ardından Rusya’dan resmî özür ve sorumluların cezalandırılmasını talep etmiştir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, olayı “trajik bir kaza” olarak tanımlamış ancak doğrudan sorumluluk kabul etmemiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ise Rusya’nın olayı örtbas etmeye çalıştığını öne sürmüş ve 9 Mayıs 2025’te Moskova’da düzenlenen Zafer Günü kutlamalarına katılmamıştır.
Bu olay, iki ülke arasındaki stratejik ittifak vurgularının sorgulanmasına neden olmuş ve diplomatik ilişkilerdeki ilk ciddi kırılmayı oluşturmuştur.
AZAL'ın, Bakü-Grozni seferini yapan Embraer 190 tipi uçağı, 25 Aralık 2025 - (Anadolu Ajansı)
Yekaterinburg Baskınları (Haziran 2025)
27 Haziran 2025 tarihinde Rusya’nın Yekaterinburg kentinde Azerbaycan kökenli Safarov ailesinin evlerine polis baskınları düzenlenmiştir. Operasyon sırasında Ziyaddin Safarov ve Hüseyin Safarov adlı iki kardeş ölmüş, diğer aile üyeleri ağır yaralanmıştır.
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, olayın etnik temelli işkence ve yargısız infaz olduğunu açıklamıştır. Rus yetkililer, ölümleri “kalp krizi” ve “belirsiz nedenler” şeklinde bildirmiştir. Olayın ardından Safarov kardeşlerin cenazeleri Azerbaycan’a getirilmiş ve adli tıbbi inceleme yapılmıştır. Bu operasyon, Azerbaycan kamuoyunda tepki toplamış ve iki ülke ilişkilerinde diplomatik gerilime yol açmıştır.
Sputnik Azerbaycan Operasyonu (Haziran 2025)
30 Haziran 2025 tarihinde Azerbaycan İçişleri Bakanlığı’na bağlı ekipler, Rusya devletine bağlı Sputnik haber ajansının Bakü ofisine operasyon düzenlemiş ve yöneticiler İgor Kartavykh ile Yevgeniy Belousov’u gözaltına almıştır.
Kartavykh ve Belousov hakkında “örgütlü dolandırıcılık”, “yasa dışı girişimcilik” ve “suç gelirlerini aklama” suçlamalarıyla soruşturma başlatılmış ve 4’er aylık tutukluluk kararı verilmiştir. Sputnik’in Şubat 2025’te Azerbaycan’daki akreditasyonu askıya alınmış ancak ofis faaliyetlerine devam etmiştir. Yerel kaynaklar, tutuklanan kişilerin Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) ile bağlantılı olduklarını öne sürmüştür.
Azerbaycan'da, Rus haber ajansı Sputnik'in 2 çalışanının tutuklandığı anlar, 1 Temmuz 2025 - (Anadolu Ajansı)
Karşılıklı Diplomatik Notalar ve Protestolar (1 Temmuz 2025)
1 Temmuz 2025 tarihinde Rusya Dışişleri Bakanlığı, Azerbaycan’ın Moskova Büyükelçisi Rahman Mustafayev’i çağırarak Sputnik çalışanlarının serbest bırakılmasını talep etmiş ve Azerbaycan’ın “dostane olmayan” adımlarına karşı sert protesto notası vermiştir.
Aynı gün Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı da Rusya’nın Bakü Maslahatgüzarını çağırarak Yekaterinburg’daki olay nedeniyle protesto notası iletmiş ve polis şiddeti ile ilgili kapsamlı soruşturma ve sorumluların cezalandırılmasını istemiştir. Azerbaycan Kültür Bakanlığı, Rusya’nın Azerbaycan’daki kültürel etkinliklerini iptal ettiğini açıklamış; Milli Meclis üyelerinin Rusya’ya yapacağı ziyaretler askıya alınmıştır.
İç Politika ve Kamuoyu Yansımaları
2025 yılı Haziran ve Temmuz aylarında Azerbaycan kamuoyunda, Rusya ile sürdürülen ilişkiler kapsamında bazı devlet destekli projelerin durumu tartışılmıştır. Özellikle Azerbaycan’daki Rus devlet okullarına sağlanan mali destek ve bu okulların statüsü gündeme gelmiştir. Ayrıca, Rusya’daki Azerbaycan Büyükelçisi’nin geri çağrılması gibi diplomatik adımlar kamuoyunda gündeme gelmiştir.
Azerbaycan Kültür Bakanlığı, Rusya kaynaklı kültürel etkinlikleri iptal etmiştir. Milli Meclis üyelerinin Rusya’ya gerçekleştirmesi planlanan ziyaretleri askıya alınmıştır. Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamalarda, Azerbaycan vatandaşlarına yönelik şiddet ve yargısız infaz iddialarına dikkat çekilmiştir.
27 Haziran 2025 tarihinde Yekaterinburg kentinde Azerbaycan kökenli kişilere yönelik operasyonların ardından, diaspora temsilcilerine yönelik yeni işlemler gerçekleştirilmiştir. Yekaterinburg Azerbaycan diasporası lideri Şahin Şıxlinski kısa süreliğine gözaltına alınmıştır. Ayrıca Voronej şehrinde Azerbaycan kökenli bir kişi daha gözaltına alınmıştır. Rus güvenlik güçlerinin bu süreçte diaspora temsilcilerine yönelik işlemleri artırdığı bildirilmiştir.
Aralık 2024’ten Temmuz 2025’e kadar Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında kamuya açık ikili görüşme gerçekleşmemiştir. Kriz sürecinde diplomatik iletişim, dışişleri bakanlıkları ve büyükelçilikler aracılığıyla yürütülmüştür.
