Ebu Simbel, Yukarı Mısır’ın Nubya bölgesinde, Asvan Valiliği sınırlarında yer alan iki kaya tapınaklı bir arkeolojik komplekstir. Tapınaklar, II. Ramses’in 19. Hanedanlık dönemi hükümdarlığı sırasında dağa oyularak inşa edilmiştir. Kompleks, Büyük Tapınak (Ra-Horakhty, Amun, Ptah ve tanrılaştırılmış II. Ramses’e adanmıştır) ile Küçük Tapınak’tan (Hathor’a ve baş eşi Nefertari’ye adanmıştır) oluşur. Bugünkü konum, Nasser Gölü’nün batı kıyısında, Asvan’ın yaklaşık 230 km güneybatısındadır. Kompleks 1968’de baraj gölü suları altında kalmaması için daha yüksek bir noktaya taşınmıştır.

^{Ebu Simbel Tapınağı (Flickr)}

Kuruluş ve Tarihleme

Kompleksin inşasına yaklaşık MÖ 1264’te başlanmış, çalışmalar yaklaşık 20 yıl sürerek MÖ 1244’e dek devam etmiştir. Bu dönemde Mısır, Nubya bölgesini kontrol etmekteydi. II. Ramses, bu tapınakları hem dini amaçlarla hem de Nubya’daki Mısırlı hâkimiyetini simgelemek amacıyla yaptırmıştır.

Kompleksin Bileşimi

• Büyük Tapınak: Giriş cephesinde, oturur durumda betimlenen dört II. Ramses kolosu yer alır. Cephede kapı üzerindeki nişte güneş tanrısının bir görünümü olan Re-Horakhty tasviri bulunur. Tapınak doğuya bakar.
• Küçük Tapınak: Tanrıça Hathor’a ve kraliçe Nefertari’ye adanmıştır. Cephesinde dört II. Ramses ve iki Nefertari heykeli olmak üzere toplam altı kolossal figür yer alır; her biri yaklaşık 10 m yüksekliğindedir.

Büyük Tapınak

Büyük Tapınak, girişinde oturur halde betimlenmiş dört II. Ramses heykeliyle tanınmaktadır. Büyük Tapınak’ın cephesindeki dört heykelin her biri yaklaşık 20–21 m yüksekliğindedir; soldaki bir heykelin baş ve gövdesi antik dönemde muhtemelen bir deprem sonucu düşmüştür. İç mekân ikonografisi içinde Kadeş Savaşı’na ilişkin kabartmalar bulunmaktadır.

Güneş Işığı Olayı

Tapınak ekseni yılda iki kez, 22 Şubat ve 22 Ekim günlerinde, güneş ışınlarının en iç kutsal mekâna ulaşmasını sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. 1966’da yeni konumunda yapılan gözlemde Amun, Ra-Horakhty ve Ramses heykellerinin aydınlandığı; Ptah heykelinin karanlıkta kaldığı doğrulanmıştır.

^{Tapınakta Yılda İki Kere Oluşan Güneş Işığı Olayı (Anadolu Ajansı)}

Küçük Tapınak

Küçük Tapınak, Büyük Tapınak’ın yaklaşık 100 metre kuzeydoğusunda yer alır. Tanrıça Hathor’a ve II. Ramses’in eşi Nefertari’ye ithaf edilmiştir. Giriş cephesinde, 10 metre yüksekliğinde altı kolossal heykel bulunur; bunlardan dördü Ramses’e, ikisi Nefertari’ye aittir. Bu düzenleme, Mısır sanatında kraliçenin heykellerinin hükümdar ile aynı boyutta tasvir edildiği nadir örneklerden biridir

19. Yüzyılda Belgeleme

Zaman içinde tapınaklar kumlarla kaplanmış, Büyük Tapınak 19. yüzyılın başlarında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiştir. 1813’te İsviçreli araştırmacı Johann Ludwig Burckhardt yapıyı fark etmiş, 1817’de Giovanni Battista Belzoni tapınağın girişini açmayı başarmıştır.

Taşınma ve Koruma Çalışmaları

Asvan Barajı ve Tehdit

1959’da Asvan Yüksek Barajı’nın inşasıyla oluşan Nasser Gölü’nün suları tapınakların su altında kalma tehlikesi nedeniyle Nubya anıtlarının korunması için uluslararası bir kampanya başlatılmıştır. Suya maruz kalmanın kumtaşı yapıların dayanımını yitirmesine yol açacağı belirtilmiştir.

Taşınma

UNESCO’nun koordinasyonunda yürütülen kampanya kapsamında 1964–1968 yılları arasında Ebu Simbel tapınakları bloklar hâlinde kesilerek daha yüksek bir yere taşınmış, 22 Eylül 1968’de yeni yerinde açılışı yapılmıştır. UNESCO’nun özetine göre tapınaklar 64 m daha yükseğe ve 180 m içeriye taşınmıştır. Bu çalışmalar sonucunda tapınaklar yeni konumlarında koruma altına alınmıştır.

Taşınma Sürecinin Teknik Ayrıntıları

• Bloklara Ayırma ve Kaldırma: Söküm 1963 Kasım’ında tel testerelerle başladı; tapınaklar 1.036 bloğa kesildi. En küçük blok yaklaşık 7 ton ağırlığındaydı. Son blok 16 Nisan 1966’da çıkarıldı.
• Yeni Konum ve Yükseklik: 1966 başında yeni temellerin yapımına geçildi; Büyük Tapınak için 65 m, Küçük Tapınak için 67 m daha yukarıda ve 208 m daha içeride konumlandırıldı. Eksensel hizalanma, yıllık iki aydınlanma olayını tekrar edecek şekilde, ±5 mm toleransla sağlandı.
• Yapısal Üst Örtü: İç mekânlar yeniden örülüp derz dolguları tamamlandıktan sonra her iki tapınağın arkasına betonarme koruyucu kubbeler kuruldu; Büyük Tapınak kubbesinin açıklığı 55 m, yüksekliği 19 m idi. Kubbelerin üzerine, eski topoğrafyaya benzer bir yapay tepe oluşturmak için 300.000 ton malzeme serildi.
• Aydınlanma Doğrulaması: 22 Şubat 1966’da yapılan gözlemle kutsal mekândaki üç heykelin güneş tarafından aydınlandığı, Ptah’ın aydınlanmadığı kaydedildi; 22 Ekim’de ikinci kontrol yapıldı.
• Açılış ve Finansman: Proje 1968 yaz başında tamamlandı; 22 Eylül 1968’de yeni yerinde resmen açıldı. Toplam maliyet 41,7 milyon ABD Doları olup, yarısı Mısır, yarısı uluslararası katkılarla karşılandı; 48 ülke finansmana destek verdi.

Taşınma öncesinde çeşitli çözüm önerileri tartışılmıştır: saydam suyla çevrili bir korunma havuzu içinde tapınakları yerinde bırakma; hidrolik krikolarla bütün kütleyi yükseltme; kavisli ince beton barajla koruma gibi seçenekler değerlendirilmiş, nihayetinde bloklara ayırma ve yeniden kurma yöntemi benimsenmiştir.

^{Ebu Simbel Tapınağı (Anadolu Ajansı)}

UNESCO Dünya Mirası Statüsü

Ebu Simbel ve Philae dâhil “Abu Simbel’den Philae’ye kadar Nubya Anıtları” başlıklı seri mülk, on bileşenden oluşur ve 1979 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne kaydedilmiştir. Mülk, Yeni Krallık’tan Roma dönemine uzanan mimari ve kültürel birikimi temsil eder; anıtların bir kısmı 1960–1980 arasında UNESCO kampanyasıyla taşınmıştır.

Bütünlük, Özgünlük ve Yönetim

UNESCO değerlendirmesine göre, taşınan anıtların fiziksel dokusu ve görsel bütünlüğü korunmuştur; form ve tasarım bakımından özgünlük devam etmektedir. Alan; rüzgâr, sıcaklık değişimi, yağış, nem, kuş pislikleri, toz ve turizm etkileri gibi etkenlere açıktır. Koruma, Eski Eserler Kanunu ve ilgili çevre/imar mevzuatı çerçevesinde yürütülmekte; yönetim planları kademeli olarak tamamlanmaktadır.

Güncel Durum

Bugün Ebu Simbel Tapınakları, Mısır’ın en çok ziyaret edilen arkeolojik alanlarından biri olup, turistik ve kültürel önemini korumaktadır. Bölge UNESCO ve Mısır Eski Eserler Konseyi’nin gözetiminde korunmaktadır.