Erzurum şehir merkezinde yer alan Atatürk Evi Müzesi, yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte XIX. yüzyılın sonlarında inşa edildiği tahmin edilen tarihî bir konaktır. Bu yapı, özellikle Türk Millî Mücadelesi döneminde yaşanan kritik olaylara ev sahipliği yaparak tarihsel bir anıt hâline gelmiştir.
Erzurum Atatürk Evi (Anadolu Ajansı)
Tarihî Süreç ve Kullanım Evreleri
Konağın ilk belirgin işlevi, 1915-1916 yılları arasında yaklaşık dokuz ay süreyle Alman Konsolosluğu olarak kullanılmasıdır. Erzurum'un 12 Mart 1918'deki kurtuluşunun ardından ise Erzurum Valiliği'ne ikametgâh olarak tahsis edilmiştir. Vali Mahir Akkaya'nın 3 Temmuz 1919'a kadar burada ikamet etmesinin ardından konak, geçici bir süreliğine boşalmıştır.
Mustafa Kemal Paşa'nın Erzurum Kongresi süresince konakta ikameti, yapının Millî Mücadele tarihindeki önemini pekiştirmiştir. 9 Temmuz 1919'da Hüseyin Rauf Bey ve arkadaşlarıyla birlikte bu konağa yerleşen Mustafa Kemal Paşa, 29 Ağustos 1919 tarihine kadar 52 gün boyunca Erzurum Kongresi çalışmalarını burada sürdürmüştür. Bu süreçte, Millî Mücadele'nin temel stratejileri belirlenmiş ve önemli kararlar alınmıştır. Bu kararlar arasında Mustafa Kemal Paşa'nın askerlikten istifa ederek sivil hayata bu konakta başlaması, nüfus kaydının Selanik'ten Erzurum'a alınması, Meclis-i Mebusan seçimlerinde Erzurum'dan aday gösterilerek ilk defa milletvekili seçilmesi yer almaktadır. Ayrıca Erzurum Kongresi'nde delege ve başkan olması, Sivas Kongresi'ne katılacak olan Heyet-i Temsiliye'ye başkanlık etmesi gibi kritik dönüm noktaları da bu konakta gerçekleşmiştir.
Mustafa Kemal Paşa'nın, Mazhar Müfit Kansu'ya not ettirdiği, zaferden sonra hükûmet şeklinin cumhuriyet olacağı ve fesin kaldırılması gibi geleceğe yönelik inkılap planları da bu evin duvarları arasında dillendirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa'nın Erzurum'dan ayrılmasının ardından ev, yeniden Vali Konağı olarak kullanıma açılmıştır.
Erzurum Atatürk Evi (müze.gov.tr)
Konağın Hediye Edilmesi ve Sonraki Dönemler
Cumhuriyet'in ilanından sonra, 13 Eylül 1924'te Erzurum'a ikinci kez gelen Mustafa Kemal Paşa'ya, Belediye Başkanı Nazif Bey tarafından şehir adına özel olarak yaptırılan altın anahtar ve evin tapusu armağan edilmiştir. Evin hediye ediliş gerekçesi, vatanın kurtarılması planının bu evde yapılmış olmasıdır. Tapu kayıtlarına göre, Erzurum Vilayeti Meclis-i Umumisi'nin 31 Aralık 1925 tarihli kararıyla, 8 Şubat 1926 tarihinde ev, hazineden Erzurum Vilayeti İdare-i Hususiyesi adına satın alınmış ve aynı gün Mustafa Kemal Paşa adına tescil edilmiştir. Hediye töreninde, Erzurum'dan gelen özel bir heyet, irtica olayları nedeniyle duyulan üzüntüleri bildirmek ve vatanın kurtuluşu için bu evde verilen mücadeleyi onurlandırmak amacıyla evin anahtarını Mustafa Kemal Paşa'ya takdim etmiştir.
Mustafa Kemal Paşa, kendisine hediye edilen Erzurum ve Samsun'daki evlerini 1926 yılında yerel Cumhuriyet Halk Fırkalarının kullanımına bırakmıştır. Ancak Erzurum'daki konağın, 1930-1934 yılları arasında Erzurum Kolordu Komutanlarının ikametine tahsis edildiği ve lojman olarak kullanıldığı bilgisi de mevcuttur.
Atatürk'ün vefatının ardından konak, yasal mirasçısı olan kız kardeşi Makbule Hanım'a intikal etmiştir. Makbule Hanım'ın vefatından sonra ise vasiyeti üzerine 12 Ekim 1944 tarihinde Çocuk Esirgeme Kurumuna devredilmiştir. Bu kurum tarafından 1980 yılına kadar hizmet veren bina, 8 Mayıs 1984 tarihinde Sağlık Bakanlığı tarafından Kültür Bakanlığı'na devredilmiştir.
Müzede Sergilenen Eşyalar (müze.gov.tr)
Müze Olarak Açılışı ve Sergilenen Eserler
Yapılan kapsamlı onarım ve restorasyon çalışmalarının ardından, bodrum katı üzerine zemin ve birinci kat ile çatı katından oluşan tarihî yapı, 3 Ekim 1984 tarihinde Erzurum Müze Müdürlüğüne bağlı "Atatürk Evi Müzesi" olarak ziyarete açılmıştır. Müzenin giriş katında; Millî Mücadele'nin önemli isimlerinden Kazım Karabekir, Rauf Dinç ve Kazım Yurdalan'a ait belgeler, fotoğraflar, giysiler ve kişisel eşyalar sergilenmektedir. Ayrıca döneminin önemli yayın organlarından olan Türk Gazetesi Envari Şarkiye, Albayrak Gazetesi ve Erzurum Kongresi bildirilerinin basıldığı matbaa makinesinin teşhir edildiği özel bir oda da bulunmaktadır.
Müzenin birinci katında ise; Erzurum Kongresi'ne katılan üyelerin fotoğrafları ve biyografileri yer almaktadır. Bu kattaki geçiş alanından, Mustafa Kemal Paşa'nın kullandığı çalışma odası, kabul salonu ve yatak odasına ulaşılmaktadır.
