Gaziantep malhıtalı aşı/lapası; kırmızı mercimek ve bulgurun salçalı ve soğanlı yağla buluştuğu, sıcak olarak servis edilen geleneksel bir yemektir. Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Gaziantep iline özgü bu yemek, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işaretiyle koruma altına alınmıştır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından 29 Kasım 2021 tarihinde başvurusu yapılmış ve 19 Aralık 2022 tarihinde tescillenmiştir. Ürün grubu “yemekler ve çorbalar” kategorisinde yer almakta olup, coğrafi işaretin türü mahreç işaretidir.

Tanım ve Ayırt Edici Özellikler

Gaziantep malhıtalı aşı/lapası; kırmızı mercimek (yerel adıyla “malhıta”), pilavlık bulgur, domates ve biber salçaları, kuru soğan, zeytinyağı veya tereyağı, kırmızı pul biber, su ve isteğe bağlı olarak tuz kullanılarak hazırlanır. Yemeğin ayırt edici özelliği, Gaziantep mutfağında “malhıta” olarak bilinen kırmızı mercimeğin kullanımı ve bu ürünün bölgeyle olan kültürel bağlarıdır.

Hazırlama süreci, kırmızı mercimeğin suyla kaynatılmasıyla başlar. Yumuşayan mercimeğe salçalar ve tuz eklenir, ardından pilavlık bulgur ilave edilerek pişirme işlemi sürdürülür. Ayrı bir tavada ince doğranmış kuru soğan, zeytinyağı veya tereyağı ile kavrulur; kırmızı pul biber eklenerek hazırlanan bu yağlı karışım, pişmiş mercimek-bulgur karışımının üzerine dökülerek sıcak servis edilir.

Üretim Metodu

Gaziantep malhıtalı aşı/lapasının hazırlanmasında kullanılan temel bileşenler; kırmızı mercimek, pilavlık bulgur, domates ve biber salçaları, kuru soğan, zeytinyağı veya tereyağı, kırmızı pul biber, su ve isteğe bağlı olarak tuzdur. Bu bileşenlerin miktarları belirli bir aralıkta standartlaştırılmıştır: 270–360 gram kırmızı mercimek, 160–240 gram pilavlık bulgur, 45–60 gram domates salçası, 45–60 gram biber salçası, bir adet orta boy kuru soğan, 1,2–1,5 litre su, 150–200 gram zeytinyağı veya tereyağı, 15–20 gram kırmızı pul biber ve 8–12 gram tuz (isteğe bağlı).

Hazırlık süreci, kırmızı mercimeğin yıkanarak bir tencerede su ile kaynatılmasıyla başlar. Kaynama sırasında yüzeyde oluşan köpükler uzaklaştırılır. Yaklaşık 15–20 dakika sonra mercimek yumuşadığında, tuz ile birlikte domates ve biber salçaları eklenir. Bu karışım 2–3 dakika daha kaynatılır.

Ardından pilavlık bulgur ilave edilerek pişirme işlemi sürdürülür. Bu aşamada mercimek ve bulgurun birlikte yumuşayıp özleşmesi sağlanır. Ayrı bir tavada ince doğranmış kuru soğan, zeytinyağı veya tereyağı ile kavrulur. Kavrulma işleminin sonunda kırmızı pul biber eklenerek yağlı karışım tamamlanır.

Hazırlanan bu yağlı sos, pişmiş mercimek-bulgur karışımının üzerine gezdirilerek dökülür. Gaziantep malhıtalı aşı/lapası sıcak olarak servis edilir ve bu sunum şekli yemeğin geleneksel yapısının bir parçasıdır.

Coğrafi Sınır ve Kullanım Biçimi

"Gaziantep Malhıtalı Aşı/Lapası" ibaresi ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer almalıdır. Ambalaj üzerinde kullanılamadığı durumlarda, bu ibare ve amblem işletmede kolayca görülebilecek şekilde bulundurulmalıdır.

Denetim Mekanizması

Ürünün üretimi ve işaret kullanımı, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda; Gaziantep İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Gaziantep Esnaf ve Sanatkârlar Odası Birliği ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı’ndan görevlendirilen uzmanlardan oluşan bir denetim mercii tarafından yılda en az bir kez denetlenir. Gerekli görülen hallerde veya şikâyet üzerine denetim sıklığı artırılabilir. Denetimlerde bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna sadakat ve işaret kullanımının doğruluğu kontrol edilir.