Gaziantep urmu dut şurubu, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında menşe adı olarak tescillenmiş, Gaziantep iline özgü geleneksel bir meyveli şurup türüdür. 28 Eylül 2020 tarihinde coğrafi işaret olarak tescil edilen bu ürün, Gaziantep Ticaret Borsası tarafından koruma altına alınmıştır.
Ürün Nitelikleri
Bu şurup, Gaziantep ilinde yetiştirilen urmu dutu (Morus nigra L.) kullanılarak üretilir. Halk arasında “ekşi karadut” olarak da bilinen urmu dutu, mor-siyah renkte, parlak görünümlü ve kendine özgü ekşi tat ile aromaya sahip bir meyvedir. Böğürtlene benzer yapısıyla dikkat çeken bu dut türü, karasal iklim koşullarına uygun olarak yetişir ve mayıs-haziran aylarında olgunlaşır.
Urmu dutu ağacı, 8–10 metreye kadar boylanabilen, ışık ve sıcaklık isteği yüksek, humusça zengin toprakları tercih eden bir türdür. Fidanlar üç yaşından itibaren meyve vermeye başlar ve -20 °C’ye kadar olan kış soğuklarına dayanıklıdır. Arılar aracılığıyla gerçekleşen tozlaşma ile meyve oluşumu sağlanır.
Gaziantep’te yetiştirilen urmu dutunun bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri şunlardır:
- pH değeri: 3,5 – 3,7 aralığındadır.
- Toplam asitlik oranı: %1,35 – %1,5 arasında değişir.
- Suda çözünür kuru madde miktarı (Briks değeri): %20 – %21 seviyesindedir.
Bu özellikler, şurubun kendine özgü tat, koku ve renk karakteristiğini belirlerken aynı zamanda raf ömrünü uzatan etkenlerdir. Ürün, en az %65 meyve oranına sahip konsantre formda üretilir.
Üretim Metodu
Şurup üretimi, olgunlaşan meyvelerin hasadıyla başlar. Yaklaşık 100 kg urmu dutu; 20 litre su, 3 kg beyaz şeker ve 0,5 kg sitrik asit ile karıştırılır. Karışım, 3 dakika boyunca mikserde işlenir ve ardından süzülerek posasından ayrılır. Bu işlem sonucunda 75–80 litre kadar dut şurubu elde edilir.
Pastörizasyon işlemi, ürünün raf ömrünü artırmak amacıyla 75 °C’de 5 dakika süreyle uygulanır. Şurup, buzdolabı koşullarında (4–6 °C) 6 ay boyunca muhafaza edilebilir. Ambalaj açıldıktan sonra 3 gün içinde tüketilmesi önerilir. Tüketim öncesinde 3–4 katı kadar su ile seyreltilerek soğuk şekilde sunulur.
Denetim Süreci
Ürünün coğrafi işaret kriterlerine uygunluğunu denetlemek üzere Gaziantep Ticaret Borsası koordinasyonunda oluşturulan denetim mercii; Gaziantep İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Gaziantep Gastronomi ve Turizm Derneği ile Gaziantep Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü temsilcilerinden oluşur. Denetimler yılda en az bir kez yapılır ve Türk Patent ve Marka Kurumuna raporlanır. Gerekli hallerde veya şikâyet üzerine ek denetimler gerçekleştirilebilir.
Denetimlerde; menşe adı ambleminin kullanımı, urmu dutunun üretimde yer alıp almadığı ve üretim metoduna uygunluk kontrol edilir. Uygunsuzluklar halinde ilgili kişi veya kuruluşa bildirim yapılır. Denetim sürecinde kamu ve özel kuruluşlardan uzman desteği alınabilir.