Güneş kremi, ultraviyole (UV) ışınlarının cilt üzerindeki zararlı etkilerini önlemek amacıyla topikal olarak uygulanan koruyucu kozmetik üründür. UV radyasyonu, dalga boyuna göre üç ana sınıfa ayrılır: UVC (100–280 nm), UVB (280–315 nm) ve UVA (315–400 nm). Atmosfer tarafından filtrelenen UVC Dünya yüzeyine ulaşamazken, UVB ve UVA ışınları yeryüzüne ulaşarak ciltte hasara yol açabilir. UVB, melanin üretimini tetikleyen melanojenez sürecinden ve güneş yanıklarının çoğundan sorumlu iken; UVA, cildin alt tabakalarına nüfuz ederek kırışıklık, foto yaşlanma ve bazı cilt kanseri türlerinin oluşumunda etkilidir.

Tarihçe

Güneşten korunma amacıyla ilk sistematik ürünler 20. yüzyılın ortalarında geliştirilmeye başlanmıştır. 1962 yılında kimyager Franz Greiter, SPF (Sun Protection Factor) kavramını tanımlayarak modern güneş kremlerinin sınıflandırılmasını mümkün kılmıştır. Bu kavram, ürünlerin güneşe karşı ne derece koruma sağladığını sayısal olarak ifade etmeyi sağlamıştır. SPF sistemi yaygınlaştıkça, güneş ışınlarının etkilerine karşı hem fiziksel hem de kimyasal koruyucular içeren formülasyonlar geliştirilmiştir. 1980’li ve 1990’lı yıllarda, UVA ışınlarının uzun vadeli zararlarının daha iyi anlaşılması üzerine, hem UVA hem de UVB’ye karşı koruma sağlayan geniş spektrumlu ürünlerin kullanımı artmıştır.

Koruyucu Mekanizma ve Bileşenler

Güneş kremleri, fiziksel veya kimyasal etken maddeler aracılığıyla koruma sağlar. Fiziksel koruyucular (örneğin çinko oksit ve titanyum dioksit), UV ışınlarını fiziksel olarak yansıtarak etki gösterir. Kimyasal koruyucular ise UV ışınlarını deri altına ulaşmadan absorbe eder ve enerjiyi ısıya çevirerek etkisiz hale getirir. Bu maddeler zamanla yapısal değişikliğe uğrayabildiğinden, kimyasal içerikli ürünlerin iki saatte bir yeniden uygulanması önerilir.

Güneş kremi etkililiği, Güneş Koruma Faktörü (SPF) ile ifade edilir. SPF değeri, UVB ışınlarına karşı koruma süresini belirler. Örneğin, SPF 15 ile SPF 50 arasındaki ürünler %93–%98 oranında koruma sağlayabilir. UVA’ya karşı koruma için “geniş spektrumlu” ibaresi bulunan ürünler tercih edilmelidir.

Doğru Kullanım

Güneş kremleri dışarı çıkmadan yaklaşık 30 dakika önce uygulanmalı ve 2–4 saatte bir yeniden sürülmelidir. Yüzme, terleme veya havluyla kurulanma gibi durumlar sonrasında tekrar uygulama gereklidir. Etkin koruma için, ürünler UV’ye maruz kalan tüm bölgelere yeterli kalınlıkta (yaklaşık 2 mg/cm²) sürülmelidir. Koruyucu ürünler yalnızca güneşli günlerde değil, bulutlu havalarda da kullanılmalıdır; zira UV ışınlarının %80’i bulutlardan geçerek yeryüzüne ulaşabilir.

D Vitamini Üretimi ile İlişkisi

Güneşten kremi kullanımının D vitamini sentezine engel olacağı yönündeki endişelere karşın, bilimsel veriler yüz ve el sırtlarının günde 10–20 dakikalık güneşe maruziyetiyle yeterli D vitamini üretiminin sağlanabileceğini göstermektedir. D vitamini eksikliği durumlarında, güneşe kontrolsüz maruz kalmak yerine dışarıdan takviye alınması önerilmektedir.

Güneşten Korunma Yöntemleri

Çocuklarda Güneşten Korunma

Çocukluk çağında yaşanan su kabarcıklı güneş yanıkları, ileri yaşlarda melanom gibi cilt kanserlerinin görülme riskini artırmaktadır. Yaşam boyunca alınan toplam UV dozunun %50’si ilk 20 yaş içinde alınmaktadır. Bu nedenle özellikle çocukların güneşten korunması büyük önem taşır. 6 aydan küçük bebeklerin doğrudan güneş ışığına maruz kalmaları önlenmeli; 6 ay üzerindeki çocuklar için yüksek SPF içeren güneş kremleri kullanılmalıdır.

Pasif Korunma Yöntemleri

Güneşten korunmada sadece kimyasal ürünler değil, fiziksel engelleyiciler de etkilidir. Şapka, güneş gözlüğü ve koruyucu giysiler pasif korunma araçlarıdır. Kalın, sık dokunmuş kumaşlar ve yıkanmayla çekmiş giysiler UV ışınlarına karşı daha fazla koruma sağlar. Gözleri korumak için UVA ve UVB filtreli güneş gözlükleri kullanılmalıdır.

Dünya Sağlık Örgütü Tavsiyeleri

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), UV ışınlarının zararlarına karşı korunmada çeşitli önlemler önermektedir. DSÖ, geniş spektrumlu güneş kremlerinin düzenli kullanımını, UVB için en az SPF 15 düzeyinde koruma sağlamasını ve ürünlerin iki saatte bir yeniden uygulanmasını tavsiye etmektedir. Ayrıca, UV ışınlarının yoğun olduğu saatlerde doğrudan güneş temasının sınırlandırılması gerektiği vurgulanmaktadır.

^{TÜBİTAK Destekli Projede, Melanin ve Alg Pigmentleri Kullanılarak Güneş Kremi Ürün Geliştirme Çalışmaları - (AA)}

Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler

Türkiye’de TÜBİTAK-TEYDEP 1501 programı kapsamında desteklenen bir projede, melanin nano parçacıkları ile enkapsüle edilmiş astaksantin tabanlı güneş kremi geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi ile İzmir Demokrasi Üniversitesi işbirliğinde yürütülen bu çalışmada, mürekkep balıklarından elde edilen melanin ve mikro alglerden izole edilen antioksidan pigmentler kullanılarak, hem koruyucu hem de cilt yenileyici özellikte bir ürün geliştirilmektedir. Sıfır atık ilkesine dayalı projede, mikro alg posalarından elde edilen biyoplastikler, ürün ambalajlarının üretiminde kullanılacaktır.