Hadrianapolis Antik Kenti, günümüz Karabük ili Eskipazar ilçesi sınırlarında, Viranşehir mevkiinde yer alan, Roma ve Erken Bizans dönemlerine ait çok katmanlı bir yerleşim alanıdır. Antikçağda “Paphlagonia Hadrianapolisi” olarak bilinen bu kent, Budaklar, Büyükyaylalar, Çaylı ve Beytarla köyleriyle çevrili geniş bir coğrafyada konumlanmıştır. Kent kalıntılarının yoğunlaştığı Budaklar Köyü, Hacı Ahmetler Mahallesi'ndeki mevki de Viranşehir olarak adlandırılmaktadır.

Kuzeybatı Anadolu'nun klasik antik çağlardaki sosyo-ekonomik yapısı, kültür tarihi ve arkeolojisi üzerine yapılan çalışmaların azlığı nedeniyle Hadrianapolis Kenti kalıntıları yeterince tanınmamaktadır.

Tarihçe

Hadrianapolis Antik Kenti, Roma İmparatorluk dönemine tarihlenen bir yerleşim olup adını İmparator Hadrianus’tan (M.S. 117–138) almıştır. Anadolu'da birden fazla "Hadrianapolis" adıyla anılan kent bulunmakla birlikte, Karabük'ün Eskipazar ilçesi sınırlarındaki bu yerleşim, antik Paphlagonia bölgesinin önemli kentlerinden biri olarak kabul edilir.

Kent, M.S. 1. yüzyılın sonlarında veya 2. yüzyılın başlarında Roma yönetimi altında kurulmuş ya da yeniden yapılandırılmıştır. Bu dönemde bölgede kentleşme faaliyetleri hız kazanmış ve Roma kültürel, idari etkisini yaymak amacıyla yeni kentler kurulmuştur. Hadrianapolis’in de bu politikalar çerçevesinde şekillendiği düşünülmektedir.

Arkeolojik veriler, Hadrianapolis’in Roma döneminden itibaren özellikle Erken Bizans döneminde (M.S. 4.–7. yüzyıllar) önemli bir dinsel merkez haline geldiğini göstermektedir. Kentte inşa edilen kiliseler, mozaiğe işlenmiş ikonografik sahneler ve adak yazıtları, bölgenin Hristiyanlık açısından bir merkez olduğunu düşündürmektedir. Hristiyanlığın serbest bırakılmasının ardından, bu dini yapılar kentte yoğun biçimde inşa edilmiştir.

M.S. 7. yüzyıldan sonra, özellikle Arap akınlarının Anadolu içlerine yönelmesi ve Bizans’ın bu sınır bölgelerinde kontrol kaybına uğramasıyla birlikte Hadrianapolis'in önemini yitirdiği, zamanla terk edildiği anlaşılmaktadır. Kentin kalıntıları, özellikle mozaik zeminler ve mimari bloklar aracılığıyla günümüzde bölgenin antik tarihine ışık tutmaktadır.

^{Antik Kent Kalıntıları (Türkiye Kültür Portalı)}

Mimari Kalıntılar

Kentte birden fazla merkez bulunmakla birlikte Roma kalıntıları bir alanda yoğunlaşmıştır. Bu alan, bir kaya yüzüne işlenmiş aedicula'sı bulunan kutsal bir yerdir. Roma Dönemi mimari kalıntıları sınırlı olsa da Erken Bizans Dönemi kalıntıları yoğundur. Antik kentte üç adet Erken Bizans kilise kalıntısı mevcuttur ve bunların tamamı M.S. 6. yüzyıla aittir. Bu kiliselerden ikisi kaçak kazılar sonucu ortaya çıkarılmıştır. Kentte ayrıca tonozlarıyla ayakta duran bir sarnıç kalıntısı da bulunmaktadır. Roma ve Bizans dönemi mimari dokusuna ait bloklar, ilçenin çeşitli yerlerinde devşirme malzeme olarak kullanılmıştır. En erken kilise, Eskipazar'ın 2 kilometre batısında kent çıkışında bir mevki üzerine inşa edilmiştir.

^{Hadrianapolis Antik Kenti (Eskipazar Belediyesi)}

Mozaikler ve Yazıtlar

2003 yılından itibaren yapılan çalışmalarda 15×23.5 metre ebatlarındaki bir kilisede dört önemli mozaik keşfedilmiştir. Bu mozaiklerde kadın, erkek, hayvan ve meyve figürleri yer almaktadır. Mozaiklerin önemli bir özelliği, Hristiyan inancına göre cennetteki dört nehir olan "Phison", "Geon", "Euphrates" (Fırat) ve "Tigris" (Dicle)'in kişileştirilmesi ve adlarının bulunmasıdır. Bu tür bir kompozisyona Anadolu'da henüz rastlanılmamıştır.

Kilise tabanındaki mozaikli alanda bir adak yazıtı da bulunmaktadır. Bu yazıtta "Sadık saray muhafızı Himerios ile pek onurlu ve değerli Valentina'nın adağıdır." ibaresi geçmektedir. Yapılan çalışmalar, Himerios'un bir "Skholarios", yani bir İmparatorluk muhafızı olduğunu ve bu ismin filolojik ve prosografik olarak yalnızca M.S. 6. yüzyılda görüldüğünü göstermiştir. Himerios ile Valentina'nın evli olduğu düşünülmektedir. Ancak bu mozaik yazıtında bir fiil bulunmaması, yazıtın devamının başka bir yerde olabileceğini düşündürmektedir. Mozaikler, hava koşullarından korunmak amacıyla 2003 yılında geçici olarak özel bir örtüyle kapatılmıştır.

^{Zemin Mozaiği (Eskipazar Belediyesi)}

Kilisede yapılan ayrıntılı incelemelerde atrium duvarının en alt taş sırasındaki iki taşın dış yüzeyinde en az 10 satırlık Yunanca bir yazıt tespit edilmiştir. Bu yazıt "damnatia memoriae" şeklinde kazınmış olmasına rağmen yazılar hâlâ seçilebilmektedir. Ayrıca kilise giriş kapısında tabana gömülü, tabula ansata şeklinde bir mermer yazıt bulunmaktadır. Bu yazıtın üzerinde "Burada anısı azizler arasında yer alan lordannes yatıyor." ibaresi yer almaktadır.