Hatay ipeği, Türkiye’nin Hatay ilinde geleneksel yöntemlerle üretilen, tarihî ve ekonomik önemi haiz, mahreç işaretiyle tescillenmiş bir ipek iplik ve dokuma ürünüdür. 30 Kasım 2017 tarihinde coğrafi işaret statüsü kazanmış olan Hatay ipeği, bölgeye özgü tekniklerle üretilmekte ve yalnızca Hatay il sınırları içerisinde üretilebilmektedir. Hem yerel kültürel mirasın bir parçası hem de geleneksel dokuma sanatının yaşatıldığı önemli bir üründür.

Üretim Süreçleri ve Yöntemleri

İplik Üretimi

Hatay ipeği iplikleri iki ana yöntemle üretilmektedir: filament iplik üretimi ve kirman iplik üretimi.

Filament İplik Üretimi

Filament üretimi, ipek kozalarının sıcak suda işlenerek liflerin çekilmesiyle yapılır. Bu işlem, Hatay’a özgü geleneksel "Mancılık" (El Çekim Ocağı) sistemi kullanılarak gerçekleştirilir. Mancılık sisteminde taş ocağı, bakır leğen, iplik kılavuzları, makaralar, değirmen ve çıkrık gibi bileşenler bulunur.

İplik numarasına göre kullanılacak koza ucu sayısı değişmektedir. Örneğin, en ince iplikler için 10–15 koza ucu, en kalın iplikler için 70–80 koza ucu kullanılmaktadır. Üretilen iplik, büküm kazandırıldıktan sonra çıkrığa aktarılır ve çile hâline getirilerek üretim tamamlanır.

Kirman İplik Üretimi

Kirman yöntemiyle iplik üretimi, kesik kozaların kül ve sabun çözeltisinde kaynatılması ve ardından kurutulup elyaf hâline getirilerek kirman yardımıyla iplik formuna getirilmesiyle yapılır. Bu işlemde kullanılan malzemeler arasında defne sabunu ve meşe ya da gürgen odunu külü yer alır. Renklendirme işlemleri doğal yollarla, koza türlerine göre yapılmaktadır.

Kumaş Üretimi

İplik üretiminin ardından, elde edilen ipek iplikleriyle dört farklı kumaş türü üretilmektedir. Dokuma işlemleri el dokuma tezgâhlarında yapılmaktadır. Kumaşlar, enine ve boyuna dikilebilir nitelikte olup çeşitli teknik özellikler göstermektedir.

Dört Basamaklı Elbiselik Kumaş

• Çözgü ipliği: Filament
• Atkı ipliği: Kirman
• Örgü deseni: 3/1 (Z) dimi
• Çözgü tel sayısı: 3040
• Kumaş eni: 80–100 cm

Sadakor Gömleklik Kumaş

• Çözgü ve atkı iplikleri: Filament
• Büküm: Atkı ipliği bükümlü ya da bükümsüz (şantuk efektli)
• Örgü deseni: 1/1 Bezayağı
• Çözgü tel sayısı: 2660–2850

Kirman Elbiselik Kumaş

• Çözgü ve atkı iplikleri: Kirman
• Örgü deseni: 1/1 Bezayağı
• Çözgü tel sayısı: 1330–1520

Şal ve Örtülük Kumaş

• Çözgü ve atkı iplikleri: Filament
• Koza ucu sayısı: 15–50 (istenen kalınlığa göre)
• Örgü deseni: 1/1 Bezayağı
• Çözgü tel sayısı: 2660–2850

Coğrafi Sınır ve Denetim Süreci

Hatay ipeği, sadece Hatay il sınırları içerisinde üretilmekte olup bu üretim bölgesel bir zorunluluktur. Denetimler, Hatay Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda yürütülür. Denetim kurulu; belediyenin ilgili birimlerinden ve sivil toplum kuruluşlarından üç kişilik bir ekipten oluşur. Denetimler; üretim dönemi olan Nisan–Haziran aylarında ve şikâyet üzerine her zaman yapılabilir.