Hüyük çileği, Konya ilinin Hüyük ilçesi sınırları içerisinde yetiştirilen ve bölgeye has nitelikleriyle öne çıkarak coğrafi işaret tescili almış bir meyvedir. Ürün, tescil türü olarak menşe adı statüsünde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu hükümlerince koruma altına alınmıştır.

Tescil ve Hukuki Durum

Hüyük çileğinin coğrafi işaret başvurusu, Hüyük İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından 5 Nisan 2020 tarihinde yapılmıştır. Değerlendirme sürecinin ardından, ürün 13 Nisan 2021 tarihinde 722 numaralı tescille koruma altına alınmıştır. Tescil, "İşlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzeler ile mantarlar" kategorisinde geçerlidir.

Yetiştirme Coğrafyası

Ürünün coğrafi sınırları, Konya ili Hüyük ilçesinin idari sınırlarını kapsamaktadır.

İklimin Etkisi: Hüyük, Akdeniz Bölgesi'nin kuzey uçlarında ve Göller Yöresi'nde konumlanması nedeniyle hem Akdeniz hem de İç Anadolu iklimlerinin özelliklerini taşıyan bir geçiş iklimine sahiptir. Bölgeyi çevreleyen Beyşehir Gölü, Anamas Dağı, Şarkıkaraağaç Dağları ve Sultandağları'nın yarattığı özel mikroklima, çilek yetiştiriciliği için uygun nem, sıcaklık ve soğuklama koşullarını sağlamaktadır. Özellikle yaz aylarında nem seviyesinin %60'ın altına inmemesi, meyvenin olgunlaşma sırasında aşırı su kaybetmesini önleyerek kalitesini korumasına yardımcı olur.

Toprak Özellikleri: Hüyük ilçesinin toprakları genellikle orta bünyeli olup kolay işlenir, su tutma kapasitesi yüksektir ve yeterli drenaja sahiptir. Toprak içeriği kum, kil ve silti dengeli oranlarda barındırır. Besin elementlerinden potasyum, bakır ve manganez açısından yeterli seviyededir. Organik madde oranı %1,16 ile %2,53 arasında değişen bu toprakların, kireçli veya çok kireçli yapıda olduğu gözlemlenir. Bölgedeki toprakların ağır metal içeriğinin düşük olması ve çevresel kirleticilerin azlığı, çileğin ağır metal barındırmamasını sağlayarak önemli bir kalite farkı yaratır.

Ayırt Edici Karakteristikleri

Hüyük Çileği, Albion, San Andreas, Sweden ve Portola gibi çeşitlerden elde edilmektedir.

Fiziksel Yapı: Meyveler, düzgün şekilli, orta-büyük ebatlarda ve orta-sert kıvamdadır. Ağırlıkça 20 ila 26 gram aralığında, çap ve yükseklik olarak ise 20 ila 40 milimetre boyutlarındadır.

Tat ve Kimyasal Bileşim: Ürün, özel aroma ve lezzetiyle öne çıkar. Dengeyi sağlayan temel özelliklerden biri, yaklaşık 0,91 g/100 g civarındaki asitlik değeri ve 8,5 civarındaki şeker/asit oranıdır. Bu dengeli dağılım, meyveye sulu, optimum sertlikte ve hafif mayhoş bir tat vermektedir.

Biyokimyasal açıdan Hüyük çileği;

• Minerallerde potasyum (yaklaşık 1150 mg/kg), kalsiyum (yaklaşık 150 mg/kg) ve demir (yaklaşık 50 mg/kg) gibi önemli bileşenleri içermektedir.
• Askorbik asit (C Vitamini) miktarı yaklaşık 1 g/kg seviyesindedir.
• Antioksidan kapasitesi yüksek olup toplam fenolik bileşikler 2500–3000 mg GAE/kg ve antosiyaninler 600–1000 mg S3G/kg aralığında ölçülmektedir. Serbest radikalleri indirgeme aktivitesi ise 8000–12000 mg TE/kg düzeyindedir.

Üretim Yöntemleri

Hüyük çileğinin kalitesi, geleneksel ve bilimsel yöntemlerin birleşimiyle korunur.

• Toprak İşleme: Boş bırakılan tarlalar, sonbaharda 30 cm derinlikte sürülür. Ekimden önce toprak analizi sonuçlarına göre taban gübresi verildikten sonra, 10 cm derinlikte ikincil toprak işlemesi yapılır.
• Dikim ve Yönetim: Fideler, sonbahar (Ekim–Kasım) veya ilkbahar (Nisan–Mayıs) aylarında, toprak tavlıyken el ile dikilir. Dikimde sıra aralıkları 80–100 cm, sıra üzeri mesafeler ise 20–40 cm olarak ayarlanır.
• Gübreleme ve Bakım: Üretimde, toprak zenginliğini artırmak için ağırlıklı olarak çiftlik gübresi kullanılır ve kimyasal gübre minimum düzeyde tutulur. Yabancı ot kontrolü için çapalama yapılır, bitki kollarının temizlenmesine özen gösterilir. Üretimde kullanılan fideler, verimin devamlılığı ve hastalık riskinin azaltılması için her dört yılda bir hastalıktan arınmış sıfır fidelerle değiştirilir.
• Hasat ve Muhafaza: Toplanan ürünler, raf ömrünü uzatmak için tüketime sunulmadan önce hızlıca soğutulur. Çileklerin kullanım amacına göre farklı saklama koşulları uygulanır. Dondurma sanayisi gibi endüstriyel alanlar için ayrılan çilekler, +2 °C'ye kadar soğutulduktan sonra −40 °C'de hızla dondurularak (şoklanarak) depolanır. Sofralık, yani taze tüketilecek ürünler ise, yine bir ön soğutma işleminin ardından +4 °C'lik (standart buzdolabı sıcaklığı) depolarda muhafaza edilir ve talep doğrultusunda çeşitli ambalajlarda satışa sunulur.

Denetim Prosedürü

Ürünün coğrafi işaret şartlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla denetimler, tescil ettirici Hüyük İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü koordinasyonunda yapılır. Denetim mercii, Müdürlük ve Hüyük Çilek Üreticileri Birliğinden uzman kişilerin katılımıyla oluşturulan üç kişilik bir komisyondur. Denetimler, yılda en az üç kez, özellikle hasat ve ihracatın yoğun olduğu Haziran-Eylül dönemlerini kapsayacak şekilde gerçekleştirilir. Kontroller, kullanılan çeşitlerin uygunluğu, üretim metoduna bağlılık, ürünün fiziksel standartları ve coğrafi işaretin doğru kullanımını içerir. Şikâyet durumunda ürünün kimyasal analizleri yapılabilir.