Kayıtbay Kalesi, Mısır’ın İskenderiye şehrinde bulunmaktadır ve İskenderiye’nin sembollerinden biridir. Kale, MS 3. yüzyılda inşa edilen Antik Dünyanın Yedi Harikasından biri olan ve 1303 yılında Mısır'da meydana gelen depremde neredeyse tamamen yıkılan antik deniz fenerinin kalıntılarından inşa edilmiştir.

Kale 1477-1479 yılları arasında Memlük Sultanı Kayıtbay tarafından, Memlükler döneminde İskenderiye’nin savunulması amacıyla yaptırılmıştır. Bu dönemde, Osmanlı tehdidine ve Avrupa’dan gelen Haçlı saldırılarına karşı Akdeniz’de güçlü bir savunma hattı oluşturulması amaçlanmıştır. 1882 yılındaki İngiliz bombardımanında büyük oranda hasar gören kale, 1984 yılında restore edilerek yerli ve yabancı turistlerin ziyaretine açılmıştır.

^{Kayıtbay Kalesi, (2025). Yazarın objektifinden.}

Kayıtbay Kalesi, iki tarafı da denizle çevrili 150 metrelik bir alana sahip kare şeklindedir; birinci katta askerlerin kolayca geçebilmesi ve savaşlar sırasında surları savunabilmesi için bir cami ve savunma salonu, ikinci katta odalar ve salonlar, üçüncü katta ise Kayıtbay Sultan'ının İskenderiye kıyılarına doğru yelken açan gemileri izlediği büyük bir taht odası bulunmaktadır. Ayrıca kalede yaşayan askerlere buğday ekmeği yapmak için bir fırın da bulunmaktadır.

Memlükler döneminde Kansu Sultanı, İskenderiye Kalesi'ne asker, askeri malzeme ve silah sağlamıştır. Kale, yalnızca Mısır'da değil, Akdeniz kıyısı boyunca en önemli savunma kalelerinden biri olarak kabul edilmektedir.

^{Kayıtbay Kalesi surlarından İskenderiye şehir görünümü, (2025). Yazarın objektifinden.}  

Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Kale

Osmanlılar Mısır'ı fethettikten sonra kaleyi Mısır'ın kuzey kıyılarına açılan bir savunma kapısı olarak kullanmış ve tasarlamıştır. Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla kale, stratejik önemini kaybetmiştir. Osmanlıların hâkim gücünün zamanla ortadan kalkmaya başlamasıyla, 1798'de Napolyon önderliğindeki Fransız kuvvetleri İskenderiye'yi ve ardından Mısır'ın geri kalanını ele geçirmiştir.

Mehmed Ali Paşa dönemi

1805 senesinde Mısır’ın yönetimini ele geçiren Mehmet Ali Paşa, Kayıtbay Kalesi’nin tahrip olan yerlerini, aslına uygun olarak yeniletmiştir. Özellikle kalenin dış surları elden geçirilmiş ve kıyıdaki toplar dâhil olmak üzere, kaleyi döneminin modern silahlarıyla güçlendirilmiştir. 1882’deki Urâbî Paşa isyanı sırasında İngilizlerin İskenderiye’yi bombalaması sonucunda kalenin büyük bir bölümü önemli oranda zarar görmüştür.