John Dewey (20 Ekim 1859, Burlington, Vermont – 1 Haziran 1952, New York), Amerikalı filozof, psikolog, eğitimci ve sosyal reformcudur. Pragmatizm akımının kurucularından biri olarak kabul edilen Dewey, modern eğitimin demokratikleşmesi, deneyime dayalı öğrenme ve uygulamalı bilgi kavramlarının kuramsallaştırılmasında öncü olmuştur. Felsefi düşüncesi yalnızca epistemoloji ve estetik alanlarında değil, ahlak, siyaset ve özellikle eğitimde derin yankılar uyandırmıştır. Yaşama dayalı ve deneyim merkezli bir eğitimi savunmuş, geleneksel ezberci yaklaşımları eleştirerek demokratik ve bireysel gelişimi önceleyen eğitim modelleri geliştirmiştir.

Gençliği ve Eğitimi

John Dewey, Vermont eyaletinin Burlington kentinde orta sınıf bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ticaretle uğraşan ailenin oğlu olan Dewey’in çocukluğu, yerel kültür ve Amerika'nın kuzeydoğusunun sosyal atmosferi içinde şekillendi.

Dewey, 1879’da Vermont Üniversitesi'nden mezun olduktan sonra kısa süreli öğretmenlik yaptı. 1884’te Johns Hopkins Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. Bu süreçte G. Stanley Hall gibi figürlerden etkilenerek psikoloji ve felsefede deneysel yaklaşımlara yöneldi. Eğitimciliğe olan ilgisi, bu yıllarda hem kuramsal hem pedagojik boyut kazandı.

Kariyeri ve Başarıları

Doktora sonrası Michigan Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı. 1894’te Chicago Üniversitesi’ne geçti. Burada kurduğu Laboratuvar Okulu (Laboratory School), teorilerini pratikte test ettiği önemli bir deneysel alan oldu. 1904’te Columbia Üniversitesi’ne geçerek ölümüne kadar burada öğretim üyeliğini sürdürdü.

Öne Çıkan Başarılar

Yaşamı boyunca 40’tan fazla kitap ve 700’e yakın makale yayımladı. The School and Society (1899), Democracy and Education (1916), Experience and Nature (1925), Art as Experience (1934) gibi eserleri uluslararası etki uyandırdı. ABD’de eğitimin modernleşmesinde ve Brezilya, Türkiye gibi ülkelerde eğitim reformlarında iz bıraktı.

Dewey’in felsefesi, deneyim merkezli ve bütüncül bir yapıya sahiptir. Epistemoloji, estetik, etik ve politika gibi alanlarda düşüncelerini, insanın çevresiyle kurduğu dinamik ilişkiler üzerinden temellendirmiştir. "Deneyim" kavramı, bilginin ve eğitimin temelidir. Bilgi, insanın çevresiyle sürekli etkileşim içinde olduğu bir süreçte inşa edilir.

Eserleri ve Projeleri

• The School and Society (1899): Eğitimi toplumsal yaşamla bütünleştiren anlayışı ele alır.
• How We Think (1910): Eleştirel düşünme ve öğrenme süreçlerine dair analizdir.
• Democracy and Education (1916): Demokratik toplumlarda eğitimin işlevini teorik olarak temellendirir.
• Experience and Nature (1925): Felsefesinin deneyim temelini ortaya koyar.
• Art as Experience (1934): Estetik ve sanatın yaşam deneyimleriyle bütünleşmesini açıklar.

Dewey'in Ontolojik ve Epistemolojik Temelleri

Dewey'in düşüncesinin felsefi temelleri, deneyimci ontoloji ve pratik epistemolojiye dayanır. Varlık anlayışında, gerçekliğin sabit ve değişmez bir yapı değil; deneyimle sürekli biçimlenen bir süreç olduğunu savunur. Epistemolojik olarak ise bilgiyi, bireyin çevresiyle etkileşimi yoluyla ürettiği bir yapı olarak görür. Ona göre bilgi, nesnel ve evrensel bir gerçeklik değil; bireyin yaşadığı sorunları çözme sürecinde ortaya çıkan işlevsel bir araçtır. Bu anlayış, klasik bilgi teorilerinden farklı olarak sürece, bağlama ve eyleme vurgu yapar. Dewey’in epistemolojisinde doğruluk, deneyim içinde sınanan ve işe yaradığı sürece geçerli olan bir kavramdır. Ontolojik olarak ise insan, çevresiyle kurduğu ilişkiler aracılığıyla sürekli yeniden inşa edilen bir varlıktır. Bu temel, onun eğitim, etik ve siyaset anlayışına da yön vermiştir.

Kişisel Hayatı

John Dewey’in yaşamında doğrudan gözlenen belirgin hobilerden söz etmek güç olsa da yazın, sanat ve kamu politikalarına yoğun ilgisi, yaşamının entelektüel merkezindeydi. Özellikle sanat üzerine yazılarında estetik deneyimin içsel boyutlarına verdiği önem dikkat çekicidir.

Dewey, Michigan Üniversitesi'nde tanıştığı Alice Chipman ile evlendi. Çiftin altı çocuğu oldu. Eşi, onun eğitim anlayışı üzerinde önemli bir etkiye sahipti. Özel yaşamı çoğunlukla akademik üretkenliğiyle örülüdür.

Son Yılları ve Vefatı

1930’lu ve 40’lı yıllarda da aktif akademik faaliyetlerini sürdüren Dewey, emekliliğine rağmen çeşitli toplumsal meseleler üzerine yazılar yazmaya devam etti. Politik yazılarında özellikle demokrasi, özgürlük ve adalet vurguları öne çıkar.

John Dewey, 1 Haziran 1952 tarihinde, 92 yaşında New York'ta hayatını kaybetti. Ölümünden sonra fikirleri birçok ülkede pedagojik reformlara ilham verdi.

Mirası ve Etkisi

Dewey’in felsefesi yalnızca eğitimde değil, etik, siyaset, sanat ve epistemoloji gibi alanlarda da etkisini sürdürmektedir. Pragmatizmin eğitime uygulanması konusunda sunduğu model, halen güncelliğini korumaktadır. “Öğrenci merkezli eğitim”, “yaşantı temelli öğrenme” ve “demokratik okul ortamı” gibi kavramlar onun etkisiyle yaygınlaşmıştır. Sadece Amerika’da değil, Türkiye başta olmak üzere pek çok ülkede eğitim politikalarına ışık tutmuştur.

Eğitim felsefesine katkı sunan pek çok akademisyen ve uygulamacı, Dewey'in fikirlerinden beslenmiştir. Özellikle sosyal adalet, aktif öğrenme ve yaparak yaşayarak öğrenme gibi konularda onun fikirleri 21. yüzyıl pedagojisinin öncül ilkeleri arasına girmiştir. Türkiye’de Köy Enstitüleri gibi deneysel modellerde ve Latin Amerika'da kamusal eğitim reformlarında düşünceleri referans alınmıştır.

Türkiye’deki Etkileri

John Dewey, 1924 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde Maarif Vekâleti’nin davetiyle ülkeye gelmiş ve Türk eğitim sistemi hakkında kapsamlı bir inceleme yapmıştır. Bu ziyaret sonucunda hazırladığı rapor, Türk eğitim sisteminin yeniden yapılandırılmasında önemli bir rol oynamıştır. Dewey'in önerileri, öğretmen yetiştirme modellerinden okul yapısına, eğitimde uygulamalı yönteme kadar birçok alanda etkili olmuş; özellikle Mustafa Necati döneminde hayata geçirilen reformlara yön vermiştir. Dewey’in raporu, 1939 yılında “Türkiye Maarifi Hakkında Rapor” adıyla yayımlanmıştır. Onun önerileri, Türkiye’de eğitim sisteminin laiklik, halkçılık ve deneyime dayalı uygulama temelleriyle uyumlu biçimde şekillenmesine katkı sağlamıştır.