Kahramanmaraş Yemenisi, Kahramanmaraş iline özgü, geleneksel yöntemlerle tamamen doğal ürünler kullanılarak üretilen bir hafif ayakkabı türüdür. Ayak üst kısmını oluşturan saya için dana derisi, sayanın kenarına çekilen biye (kıyı) için ince keçi derisi, taban astarı için üst kısımda koyun, alt kısımda ise camız veya manda derisi kullanılır. Taban astarı arasına killi toprak konularak çiriş ile iki parça yapıştırılır ve yemeniler tamamen el dikişiyle pamuk iplik kullanılarak dikilir.

^{Kahramanmaraş Yemenisi (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Ayırt Edici Özellikleri

Kahramanmaraş Yemenisi, sağlamlık ve rahatlık sağlayan yapısıyla ayırt edilir. Ayak parmaklarını korumak amacıyla burun kısmı mahmuz şeklinde yukarı doğru kıvrık olur. Kulaklı ve kulaksız çeşitleri bulunur. Üretimde kullanılan deri türleri ve taban astarının iki katlı oluşu, tamamen el dikişi ile pamuk iplik kullanılarak dikilmesi, ve kök boyalar ile renklendirilmesi yemeninin ayırt edici özelliklerindendir. Siyah (tulum yemeni-kara yemeni) ve kırmızı (gül şeftali) renkler özeldir. Yemeninin şekli sağı solu bulunmayan, iki yönlü kullanılabilen yapısı ile yalnızca Kahramanmaraş’a özgüdür.

Üretim Metodu

Kahramanmaraş Yemenisi üretiminde deriler temizlendikten sonra kullanılacak hâle getirilir. Üst deri kısmındaki kılları dökmek için palamut ağacının yaprakları kullanılır. Ekşi (tetiri) ağacının yaprak ve dalları değirmende öğütülerek su dolu havuza bırakılır ve deriler 15–30 gün suda bekletilir. Derinin yüz kısmı yün parçası ve sıcak doğal yağlarla yağlanır. Deriler kök boyalar ve toprak boyalarla renklendirilir; boyama işlemi sırasında deri üzerine keçe ile uygulanan katlar kuruduktan sonra ikinci ve üçüncü katlar sürülür. Taban astarı ile taban derisi, killi toprak ve ağaç kökünden elde edilen çiriş ile yapıştırılır. Dikiş işlemi pamuk iplik kullanılarak el dikişi ile gerçekleştirilir; pamuk iplikler bal mumu ile mumlanır. Dikim işlemi tamamlandıktan sonra yemeniler ahşap kalıplara giydirilir ve 24 saat bekletilir. Kalıba yerleştirilen yemeniler muşta ile dövülerek şekillendirilir; taban astarı ve burun kısmındaki fazla deri kesim bıçağı ile çıkarılır. Kenar düzeltmeleri yapıldıktan sonra ürün tamamlanır ve özelliklerine göre süslenir.

Yemenicilikte Kullanılan Araçlar

• Muşta: Metal alet.
• Kesim Bıçağı: Derinin cinsine göre kullanılan keski bıçağı.
• Masat: Bıçak bilemeye yarayan çubuk biçiminde çelik alet.
• İğne: Dikiş dikmekte ve nakış işlemede kullanılan, ucu sivri ve bir tarafında iplik geçirme deliği bulunan çelik alet.
• Biz: Sert malzemelerin dikiminde iğne geçebilmesi için delik açmaya yarayan ucu sivri ve ince demir alet.
• Levger: Gürgen veya palamut ağacından yapılan, deriye kalıp üzerinde şekil vermek, ütüleme ve parlatma yapmak için kullanılan ucu sivri alet.
• Dönder Ağacı: Ters dikişli ürünleri çevirmede kullanılan uzun sopa.
• Gürgen veya Meşeden Ahşap Kalıplar: Yemenilerin ıslatıldıktan sonra şekillendirilmesi amacıyla kullanılan kalıplar.

^{Kahramanmaraş Yemenisi (Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi)}

Çeşitleri ve Kullanım Alanları

Günümüzde Kahramanmaraş’ta üretimi yapılan yemeniler arasında bot şeklinde olan “kelik”, kadınların giydiği “edik” ve düğün, nişan ile özel günlerde kullanılan “tokalı Osmanlı yemenisi” yer almaktadır. Günlük yaşamda kullanılan fatih yemenisi, saray ve ev içinde giyilen tokalı veya tokasız saray yemenisi ile tarla, bağ ve bahçede çalışırken tercih edilen Karadağ çarığı da üretilmektedir. Yemeniler, günlük kullanımın yanı sıra özel günlerde ve çalışma alanlarında kullanılmaktadır. Ayrıca yurt dışında otantik bir görünüm sağlamak amacıyla otellerde personel tarafından giyilmektedir.

Renkler ve Anlamları

Kahramanmaraş Yemenisi çeşitli kök ve toprak boyalar ile renklendirilir. Siyah renk tulum yemeni veya kara yemeni olarak adlandırılırken, kırmızı renk gül şeftali olarak bilinir. Sarı renk ceviz kabuğundan, yeşil renk zeytin dalı ve yaprağından, mor renk ise bitki köklerinden elde edilen boyalarla sağlanır. Kırmızı (gül şeftali) renk, yöreye özgü ekşi (tetiri) ağacının suyla ıslatılmasıyla elde edilir.

^{Kahramanmaraş Yemenisi (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)}

Coğrafi Sınır ve Özellikler

Kahramanmaraş Yemenisi, üretim ve kullanım açısından Kahramanmaraş ili sınırlarıyla ilişkilidir. Üretim sürecinde yöreye özgü doğal malzemeler, kök boyalar ve geleneksel yöntemler kullanılır. Yemenilerin şekli, üretim biçimi ve kullanılan malzemeler yalnızca Kahramanmaraş’a özgüdür.

İhracat ve Yurt Dışı Kullanımı

Kahramanmaraş Yemenisi ve çarıkları Yunanistan, Amerika, İngiltere ve İrlanda’ya ihraç edilmektedir. Yurt dışında birçok otel, otantik bir görünüm sağlamak amacıyla personeline Kahramanmaraş’tan temin edilen çarıkları giydirmektedir.

Denetim

Kahramanmaraş Yemenisi üretimi, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Zabıta Dairesi, Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası ve Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Karacasu Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu El Sanatları Bölümü’nden toplam üç üyenin oluşturduğu komisyon tarafından denetlenir. Denetimler yılda en az iki kez ve tüketici şikâyetleri üzerine yapılır. Saya kısmında dana derisi, biye için keçi derisi, taban astarı olarak koyun, camız ve manda derisi kullanımı, taban astarının çiriş ile yapıştırılması, pamuk iplik ile dikim ve boyamanın kök boya ve toprak ile yapılması kontrol edilir. Komisyon, gerekli durumlarda uzman kişilerden hizmet alabilir ve hakların korunması için hukuki süreçleri yürütebilir.