Kozluk domatesi, Türkiye'nin Batman iline bağlı Kozluk ilçesinde yetiştirilen ve mahreç işaretiyle tescillenmiş yerel bir domates çeşididir. Genellikle iri, dilimli yapıda, ekşimsi tada ve yoğun aromaya sahip olan bu domates, kırmızı ve pembe olmak üzere iki farklı renkte bulunur. Hasat sonrası raf ömrünün kısa olması nedeniyle taze tüketim için uygundur. Üretiminde geleneksel yöntemlerle, bir önceki hasattan elde edilen yerel tohumlar kullanılır ve sulama dağlardan gelen kaynak sularıyla yapılır. 

Ayırt Edici Özellikler

Kozluk domatesi, bir önceki yılın hasadından seçilen iri ve kaliteli meyvelerden alınan tohumlarla üretilen geleneksel bir yerel çeşittir. Genellikle iri, düzgün olmayan ve dilimli yapıda olan bu domates, yoğun aroması ve ekşimsi tadıyla sofralık tüketim için uygundur. Alt kısmında mühür benzeri bir yapı taşıyan Kozluk domatesi, kırmızı ve pembe olmak üzere iki farklı renkte bulunabilir. Normal koşullarda 600–800 gram arasında ağırlığa sahipken, uygun besleme koşullarında tek meyve ağırlığı 2000 grama kadar çıkabilmektedir. Homojen bir yapıya sahip olmayan bu ürünün belirli bir karpel sayısı bulunmamaktadır. Ayırt edici fiziksel özelliklerinden biri, ikiye kesildiğinde meyve etinde gözlemlenen “kırağı şeklindeki beyazlık”tır.

Kimyasal Özellikler

Kozluk domatesinin kimyasal içeriği, rengine göre değişkenlik göstermektedir:

Kırmızı Kozluk Domatesi:

• En az suda çözünür kuru madde (briks): %4,65
• En çok titre edilebilir asit (TA): %0,38
• pH değeri: 4,97

Pembe Kozluk Domatesi:

• En az suda çözünür kuru madde (briks): %5,05
• En çok titre edilebilir asit (TA): %0,39
• pH değeri: 4,92

Renk Özellikleri

Ürünün kabuk renkleri, L*, a*, b*, C*, h° ve a*/b* değerleriyle ölçülmüştür. Örnek olarak:

• Kırmızı renkli domates: L*: 68,08 | a*: 41,36 | b*: 23,70 | C*: 26,52 | h°: 35,57 | a*/b*: 0,40
• Kırmızı-pembe domates: L*: 48,21 | a*: 43,67 | b*: 23,13 | C*: 23,20 | h°: 32,76 | a*/b*: 0,89
• Pembe domates: L*: 45,09 | a*: 46,18 | b*: 25,85 | C*: 32,56 | h°: 37,44 | a*/b*: 1,30

Üretim Metodu

Kozluk domatesi üretiminde geleneksel çoğaltım yöntemleri esas alınmakta olup, önceki yılın hasadından seçilen meyvelerden elde edilen tohumlar kullanılır. Şubat sonu veya Mart başında bu tohumlar çimlendirilmek üzere tohum yataklarına ekilir. Tarla hazırlığı 50 cm derinlikte pullukla sürülerek ve ardından kültivatörle düzeltilerek gerçekleştirilir. Mayıs ayı sonunda 6 yapraklı hale gelen fideler sıra üzeri 40–50 cm, sıra arası 100–110 cm olacak şekilde şaşırtılarak dikilir.

Fidelerin toprakla buluşmasından sonra iki çapalama işlemi yapılır. İlk çapa, şaşırtmadan 2–3 hafta sonra; ikinci çapa ise bitki 30–35 cm boya ulaştığında boğaz doldurma ile birlikte uygulanır. Sulama, dağ köylerinden gelen kaynak sularıyla yapılmakta olup özellikle çiçeklenme ve meyve tutum dönemlerinde önemlidir. Sulama işlemi ağustos ortasına kadar sürdürülür. Üretim süreci boyunca yaklaşık 5–6 defa hasat yapılır ve dekardan ortalama 1500 kg verim elde edilir. Hasat dönemi ağustos sonunda başlar ve aralık ayı sonuna kadar devam eder.

Coğrafi Sınır ve Üretim Bağı

Kozluk domatesi, yalnızca Batman ili Kozluk ilçesinde yetiştirilebilen ve bu coğrafi bölgenin iklimi, toprak yapısı ve geleneksel tarım bilgisiyle bütünleşmiş bir üründür. Bu nedenle ürünün ün bağı, coğrafi sınırla doğrudan ilişkilidir. Üretimin her aşaması – tohumluk ayrımı, çimlendirme, şaşırtma, çapalama, sulama ve hasat – yalnızca bu sınır içinde gerçekleştirilmelidir.

Denetim ve Kontrol

Kozluk Domatesi’nin coğrafi işaretli bir ürün olarak uygunluğunun sürdürülmesi için denetimler, Batman İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün koordinasyonunda, Batman Ziraat Odası ve Kozluk İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden uzmanların katılımıyla kurulan en az üç kişilik bir kurul tarafından gerçekleştirilir. Denetimler yılda en az bir kez yapılmakta, ayrıca şikâyet veya ihtiyaç hâlinde ek denetimlere başvurulmaktadır.

Denetim kriterleri arasında; üretimin Kozluk ilçesi sınırlarında yapılması, yerel tohumluk kullanımı, üretim metotlarına uyum, fiziksel ve kimyasal özelliklerin kontrolü ve ürün etiketlemesinde “Kozluk Domatesi” ibaresi ile mahreç işareti ambleminin doğru biçimde kullanılması yer almaktadır. Denetim sonuçları 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu gereğince Türk Patent ve Marka Kurumuna raporlanır.