Mecitözü, Çorum’un doğusunda yer alan, kırsal nüfusun yoğun olduğu bir ilçedir. Geçim kaynakları ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. İlçede dini ve arkeolojik nitelikte bazı tarihi yapılar bulunmaktadır.
Mecitözü (Mecitözü Kaymakamlığı)
Tarih
Mecitözü yöresinde bilinen en eski yerleşim buluntuları, Kuşsaray köyü ve Elvançelebi beldesindeki yüzey araştırmaları ve kazılarda açığa çıkan kalkolitik döneme (M.Ö. 4000) ait çanak-çömlek parçaları ile tunç çağı (M.Ö. 3000–2000) seramik kalıntılarına dayanmaktadır. Antik dönemde Kalatlar, Hittitler, Persler, Roma ve Bizans yönetimleri zikredilen esas egemenlikler olarak sıralanır. Bölge, Roma İmparatorluğu döneminde Anadolu’nun kuzey-orta kesimindeki ticari yolların bağlantı noktalarından birini oluşturmuş, Bizans zamanında askeri ve idari bakımdan stratejik bir merkez niteliği kazanmıştır.
1071 Malazgirt Zaferi sonrasında Danişmendliler hâkimiyetine giren bölge, 1136’da Abdülmecid-i Herevi’ye ait malikanenin çevresinde gelişerek “Mecitözü” adıyla kayıtlara geçmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti egemenliğine dâhil edilen ilçe, daha sonra yerel beyliklerin ardından Osmanlı hâkimiyetine dahil olmuş; 1728’de bölgeye gelen Avukatlı-zade Hacı Ali Ağa, bir cami, hamam, mektep ve büyük bir konak inşa ettirerek yerleşimin köy statüsünden kasabaya dönüşümüne zemin hazırlamıştır. Torununun öncülüğünde medrese eklenmesiyle yerleşme, Osmanlı idari yapısında küçük ama etkin bir merkez hâline gelmiştir.
1874 yılında kaza statüsüne yükseltilen Mecitözü’ne ilk kaymakam atanmış; 1889’da açılan bir iptidai mektep, 1894’te rüştiye düzeyine yükseltilmiş, aynı dönemde bölgeye konuşlanan tabur merkezinin oluşturduğu altyapıyla sosyal donatı çeşitliliği artmıştır. 1894’te inşa edilen yeni hükümet konağı ve saat kulesi, dönemin kaymakamı İskilipli İsmail Kemal Bey’in girişimleriyle tamamlanmıştır. Uzun yıllar Sivas vilayeti Amasya sancağı sınırları içinde kalan ilçe, 1916’da Ankara vilayeti Çorum sancağına bağlanmış, Cumhuriyet döneminde nihai idari sınırları oluşturularak günümüz statüsüne ulaşmıştır.
Coğrafya ve İklim
Mecitözü, İç Anadolu’nun kuzeydoğu kesiminde, Çorum–Amasya karayolu üzerinde yer almakta; deniz seviyesinden yaklaşık 750 m yükseklikteki ilçe merkezi, kuzeyde Avkat Dağı, güneyde ise Çıkrık Dağı ile Kırklar Dağı arasında uzanan açık bir ova yamacına kuruludur. Toplam yüzölçümü 942 km²’yi kapsayan ilçe sınırları, kuzeyde Amasya ili Merzifon ilçesi (24 km), doğuda Amasya şehir merkezi (22 km), güneydoğuda Göynücek (28 km), güneyde Ortaköy (36 km) ve batıda Çorum merkez (104 km) ile komşudur.
Toprak yapısı; ova kesimlerinde killi-tınlı özellik gösteren alüvyonlu formasyonlarla, yükseltilerde orman toprağı niteliğindeki humusça zengin alanların mozaiği şeklindedir. Bitki örtüsünü meşe, kayın ve karaçam–köknar karışımları oluşturur. Yıllık ortalama yağış miktarı 422,7 mm civarında olup, yağılan ilkbahar ve sonbahar dönemi dışında yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer. İklim karakteri, İç Anadolu’nun karasal tipi ile Karadeniz’in ılıman geçişli öğelerini dengeler; maksimum sıcaklıklar yaz aylarında 30 °C’ye yaklaşırken, kış aylarında minimum değerler −5 °C’ye dek düşebilmektedir.
Nüfus ve Demografi
Mecitözü ilçesinin toplam nüfusu 2007 yılı itibarıyla 20 689 kişi iken 2024 yılında 13 480 kişiye gerilemiş olup, bu dönemde 2017–2018 ve 2022–2023 yıllarında sırasıyla 718 ve 601 kişilik artışlar; diğer yıllarda ise farklı oranlarda azalışlar görülmüştür. 2024 verilerine göre erkek nüfus 6 885 (%51,08), kadın nüfus 6 595 (%48,92) düzeyindedir ve cinsiyetler arasındaki fark genellikle birkaç yüz kişi ölçeğinde kalmıştır. Yıllık nüfus değişimleri, yerel kayıt güncellemeleri ve göç hareketleri gibi çeşitli etkenlerle açıklanabilecek dalgalı bir seyir izlemiştir.
Ekonomi
Tarım sektörü, Mecitözü ekonomisinin temel dinamosunu oluşturur. İlçe topraklarında tahıl ürünleri (buğday, arpa, çavdar), şeker pancarı, nohut, kuru soğan ve ayçiçeği yaygın olarak işlenir; elde edilen ürünler hem iç pazar hem de bölge dışı alıcılar için ticari değer taşır. Hayvancılık faaliyetleri genellikle küçükbaş ve büyükbaş hayvan yetiştiriciliği biçiminde yürütülmekte, arıcılık ise yerel bitki örtüsünün sunduğu polen kaynaklarından yararlanarak bal üretimine imkân sağlamaktadır.
İkincil sektörde; Halk Eğitim Merkezi bünyesinde faaliyet gösteren yarı değerli doğal taş işleme atölyesinde akik, jasper, kuvars ve kalsedon gibi yöresel mineraller işlenerek takı ve süs eşyaları üretilmekte, yerli ve uluslararası pazarlarda talep görmektedir. Aynı kurum çatısı altında folklorik bebek üretimi, yerel kültürel motiflerin sürdürülmesi açısından ekonomik ve sosyal bir araç olarak işlev kazanmaktadır. Gıda işleme tesisleri, bakliyat ve unlu mamuller ile ev tipi koruma teknikleri (kurutma, salamura) ile hazırlanan yöresel lezzetlerin paketleme ve dağıtımını gerçekleştirir.
Üçüncül sektör, idari ve sosyal hizmet birimleri, eğitim ve sağlık kuruluşları ile karayolu üzerinde konumlanan ticaret merkezleri ve konaklama işletmelerinden oluşur. Bölge turizmi ve kültürel etkinlikler, bu alandaki faaliyetin çeşitlenmesine zemin hazırlayarak istihdama katkıda bulunmaktadır.
Turizm–Kültür–Mutfak
Mecitözü, çok katmanlı tarihi mirasa sahip somut yapıların yanı sıra doğal peyzaj öğeleriyle de ziyaretçi profiline farklı deneyim imkânları sunar. Elvan Çelebi tarafından 1352 yılında inşa ettirilen cami ve bitişiğindeki türbe, Selçuklu dönemi taş işçiliğinin ve erken Osmanlı mimari geleneğinin özgün örnekleri arasında konumlanır. İlçe merkezindeki eski hükümet konağı, askerlik şubesi ve lise binaları, restore edilerek geleneksel Türk mimarisi karakterlerinin korunduğu kültürel varlıklar olarak ziyaret edilebilir. Termal kaynak niteliğindeki Beke köyü kaplıcası, Geç Roma ve Erken Bizans dönemlerinin mimari izlerini taşıyan ikinci havuz, horasan harçlı tuğla kubbe ile sütun düzenlemeleri bakımından arkeolojik ve turistik öneme sahiptir. Doğa turizmi kapsamında, Kozören, Köprübaşı, Söğütyolu ve Şıhlar göletleri çevresinde oluşturulan yürüyüş ve piknik alanları ile dağ silsileleri; ekoturizm ve fotoğrafçılık gibi faaliyetlere mekân sunar.
İlçede kurumsal çerçevede yürütülen kültürel miras ve el sanatları çalışmaları, somut olmayan kültürel değerlerin sürekliliğini destekler. Yarı değerli taş atölyesinde sürdürülen işçilik geleneği, hem yerel kimliği hem de ekonomik katma değeri zenginleştirir. Folklorik bebek üretimi atölyeleri, bölgesel motiflerin nesilden nesile aktarımı için önemli bir araçtır. Eğitim kurumları ve sivil toplum örgütleri tarafından düzenlenen etkinlikler, yerel halkın kültürel belleğini canlı tutarken ziyaretçilere de katılımcı deneyimler sunar.
Mecitözü mutfağı, birincil sektör ürünleriyle şekillenen minimal işleme yaklaşımlarını yansıtır. Buğday ve arpa esaslı ürünler (ekmek, bulgur) temel enerji kaynağını oluştururken, nohut ve kuru soğan gibi baklagiller ile sebzeler, günlük beslenme düzeninde düzenli yer alır. Şeker pancarı ve ayçiçeği, hem hammadde olarak hem de bölge ekonomisinin temel unsurları olarak mutfak alışkanlıklarını dolaylı biçimde etkiler. Geleneksel koruma teknikleri (kurutma, salamura) mevsimsel ürünlerin yıl boyunca tedarikine imkân verir. Bölgesel lezzetlerin tanıtımına yönelik girişimler, ilçe mutfak mirasının kayıt altına alınması ve güncel gastronomi rotalarına entegrasyonu süreçlerinde rol oynar.
