Mutaflık, temel hammaddesi keçi kılı olan geleneksel bir dokumacılık zanaatidir. Farsça kökenli “mu” (kıl) ve “tab” (dokuyan kişi) kelimelerinden türeyen “muytab” sözcüğü, zamanla “mutaf” biçimine dönüşerek hem zanaatkârı hem de üretimi tanımlamak için kullanılmıştır. Bu terim, “keçi kılından dokunmuş şey” ya da “kıldan çul gibi dokuyan ve satan adam” anlamında yerleşmiştir. Halk arasında “mutaf” ya da “mutafçı” olarak anılan bu esnaf grubu, Osmanlı arşivlerinde “muytap esnafı” olarak kaydedilmiştir. Belleme, payvant, kebe, kolan ve gebre gibi ürünler mutaflık kapsamında yer alan kıl işlerindendir. ^【1】 

^{Temsilî Mutaf Görseli (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Hammaddeler ve Hazırlık Süreci

Mutaflıkta temel hammadde keçi kılıdır. Özellikle bir yaşını doldurmuş keçilerin kılı olan çebiç kılı, yumuşak yapısı sebebiyle atkı ipliğinde (argaç) tercih edilir. Çözgü ipliği (eriş) için genellikle erkek keçi kılları kullanılır; uzun ve sert yapıdadır. Dişi keçi kılları ise kısa yapılıdır.

Kıl kırkımı yılda bir kez, Mayıs–Temmuz aylarında yapılır. Kırklık adlı geleneksel aletle gerçekleştirilen kırkım sonrası kıllar kıl tarağında taranır ve pıtrak gibi maddelerden arındırılır. Yayda atılarak özeme hâline getirilir. Dokumaya uygun hâle gelen kıllar, “çark” ya da yöresel adıyla “çıkrık” ile bükülür, ardından mukavemet kazandırmak için gergileme işleminden geçirilir.

Kullanılan Araç Gereçler

Mutaflık zanaatında kullanılan başlıca araç gereçler şunlardır:

• Çark (Çıkrık): Keçi kıllarının eğrilerek ip haline getirilmesini sağlar.
• Mutaf Tezgâhı: Ahşap germe tipi dokuma tezgâhıdır; genellikle çam ağacından yapılır. Eni yaklaşık 250 cm, boyu 300 cm'dir.
• Şimşire: Ağızlık açmaya yarayan, kertikli yüzeylere sahip çubuklardır.
• Çözgü Kalıbı: Silindirik yapıda, çözgü iplerinin çözülmesini sağlar.
• Gücü Kalıbı / Gücü Ağacı: Çözgü tellerini ayırır ve dokuma ilerledikçe yukarı kaldırılır.
• Cağ: Çözgü arasında ağızlık açmak için kullanılır; ağaç malzemelidir.
• Mutaf Tarağı: Atkı ipliğini sıkıştırmak için kullanılır; metal dişli, sağlam ağaçlardan yapılır.
• Cımbar: Dokuma eninin düzenini sağlar; ayarlanabilir yapıda ve uçları sivridir.
• Kirman (Eğirtmeç): Kıllara büküm vermek için kullanılan geleneksel alettir.

Dokuma Üslubu ve Motifler

Dokumalarda kaz ayağı, kuş gözü, sıçan dişi gibi geleneksel motifler tercih edilmiştir. Motifler, dokumaların hem estetik değerini hem de yerel kimliğini yansıtmıştır.

Ürünler ve Kullanım Alanları

Mutaflık ürünleri yüksek dayanıklılık nedeniyle özellikle taşıma amaçlı olarak değerlendirilmiştir. Ürün çeşitliliği şunları içerir:

• Heybe
• Çuval
• At Torbası
• At Örtüsü
• Çadır

Bu ürünler, kırsal yaşam koşullarına uygun biçimde uzun ömürlü ve sağlam yapıdadır.

Zanaatın Gerilemesi

Plastik çuval ve endüstriyel malzemelerin yaygınlaşmasıyla birlikte doğal keçi kılından yapılan dokumalara olan ilgi azalmıştır. Yaşam tarzlarındaki dönüşüm ve teknolojiye bağlı değişim süreci, mutaflığın ekonomik bir uğraş olmaktan çıkmasına neden olmuştur.