Nevşehir parmak üzümü, Vitis vinifera L. türünün Parmak çeşidinden yetiştirilen ve Türkiye'nin Nevşehir ilinde üretilen sofralık bir üzüm çeşididir. Bu ürün, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 21 Haziran 2023 tarihinden itibaren korunmak üzere 25 Aralık 2024 tarihinde "Menşe Adı" olarak tescil edilmiştir. Coğrafi işaretin tescil ettireni Nevşehir Ticaret ve Sanayi Odası'dır.
Tarihçe ve Coğrafi Bağlam
Nevşehir ilinde bağcılık ve üzüm yetiştiriciliği uzun bir geçmişe sahiptir. Lale Devri'nin önde gelen isimlerinden olan, 18. yüzyıl sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, çıkardığı bir fermanla Nevşehir vakıf arazilerinden bağcılık için yer ayrılmasını emretmiştir.
Nevşehir ilini kapsayan coğrafi sınır, özellikle Kapadokya bölgesi; Erciyes, Hasan ve Melendiz volkanik dağlarının püskürttüğü lav kalıntılarının ortasında kalan volkanik tüflü toprak yapısına sahiptir. Bu toprak yapısı; %85 tınlı, %9 killi-tınlı, %2 killi ve %4 kumlu yapıdadır. Ayrıca sert olmayan kayalıklar ve volkanik tüften oluşan toprağın geçirgen bir yapıda olması, lav kalıntılarının içerdiği organik ve inorganik materyallerle birlikte Nevşehir parmak üzümünün ayırt edici özelliklerine ulaşmasını sağlar.
Bölgenin iklimi, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı karasal iklim tipindedir. Nevşehir ilinin az yağış alması, uzun güneşlenme süresi ve yüksek gece-gündüz sıcaklık farkı, kaliteli üzüm yetiştirilmesine elverişli bir ortam oluşturur. Bu koşullar altında susuz bağcılık yapılır. Az yağış, yüksek briks (suda çözünür kuru madde) değeri elde edilmesini sağlarken, yüksek yıllık sıcaklık toplamı isteği ve gece-gündüz sıcaklık farkı, ürünün toplam fenolik içeriğine ve dolayısıyla antioksidan kapasitesine olumlu etki yapar.
Ayırt Edici Özellikler
Nevşehir parmak üzümü, yeşil sarı kabuk rengine ve silindirik bir tane şekline sahiptir. Ortalama salkım ağırlığı yüksek (ort. 700 g) bir üzümdür. Tane ağırlığı ortalama 5 g, tane boyu ortalama 23 mm ve tane eni ortalama 18 mm'dir.
Türkiye'nin diğer yörelerinde yetişen Parmak çeşidi üzümlere kıyasla Nevşehir parmak üzümünün bazı özellikleri daha yüksektir:
- Salkım ağırlığı: 662,10-818,10 g
- Briks değeri (Suda çözünür kuru madde): %19,35-21,40
- Parlaklık değeri (L): 45,20-46,25
- Toplam fenolik madde içeriği: 545,69-728,35 mg GAE/g ta
- Antioksidan kapasitesi (DPPH): %64-85
Parmak Üzümü (Fotoğraf: Melahat Pamuk)
Üretim Metodu
Nevşehir parmak üzümü üretiminde Parmak çeşidine ait omçaların kendi kökleri üzerinde üretim yapılır. Bağcılık genellikle küçük parsellerde, geleneksel ve kısmen de iyi tarım uygulamaları ile gerçekleştirilir. Bağlar genellikle sulanmaz; kış yağışları ile elde edilen su, yaz başında bağ topraklarının yüzeysel olarak karıştırılmasıyla (evapotranspirasyon kaybının önlenmesi) asma kök bölgesinde muhafaza edilir.
Bağlar, sıra üzeri x sıra arası olarak 3x4 m veya 4x4 m aralık mesafelerinde tesis edilir ve omçalara "goblet" terbiye şekli verilir. Kış budamaları genellikle 3 göz üzerinden yapılır. Gübreleme; organik ve inorganik gübrelerle desteklenirken, sonbahar döneminde bölgede yaygın olan güvercinliklerden elde edilen güvercin gübreleri bağın sıra aralarına atılarak toprağa karıştırılır.
Üzüm hasadı, eylül ve ekim ayları arasında ticari olgunluk aşamasında yapılır ve ürün taze sofralık olarak tüketilir. Hasat zamanı gelen üzümler, genellikle omca üzerinde bırakılarak muhafaza edilir. Hasat sonrası ise salkımlar kapalı ve serin bir ortamda askıya alınarak veya modern soğuk hava depolarında 0°C sıcaklık ve %95-98 nispi nemde muhafaza edilir.
Denetim
Nevşehir parmak üzümü coğrafi işaretinin denetimi, Nevşehir Ticaret ve Sanayi Odası koordinasyonunda, Nevşehir İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Nevşehir Ticaret Borsası, Nevşehir Ziraat Odası ile Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Üzüm Yetiştiriciliği ve Bağcılık Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünden uzman kişilerin katılımıyla oluşan denetim mercii tarafından yapılır. Denetimler düzenli olarak yılda bir defa, ayrıca gerek görüldüğü veya şikâyet olduğu durumlarda her zaman gerçekleştirilir.
Denetime esas kriterler arasında kullanılan üzüm çeşidinin uygunluğu, hasat edilen ürünün renk, şekil ve olgunluk özelliklerinin uygunluğu, üretim metodu, muhafaza ve ambalajlama koşullarının uygunluğu yer alır. Ayrıca gerekli görülmesi durumunda kimyasal ve fiziksel özelliklere ait analiz sonuçlarının uygunluğu da kontrol edilir. Coğrafi işaretin kullanım biçimine uygunluğu denetlenir. ''Nevşehir Parmak Üzümü'' ibaresi ve menşe adı amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer alır veya bu mümkün değilse işletmede kolayca görülecek şekilde bulundurulur.
