Nevşehir, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir ildir. Kapadokya bölgesinin merkezi olarak bilinen Nevşehir; kaya oluşumları, peri bacaları ve yer altı şehirleriyle önemli bir turistik destinasyon sunmaktadır. Ayrıca, bölge volkanik geçmişi nedeniyle zengin bir jeolojik yapıya sahiptir. Nevşehir, tarihi açıdan da zengin bir geçmişe sahiptir. Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Bu tarihi miras, ildeki pek çok antik kent, kilise, cami ve diğer yapılarla günümüze ulaşmıştır.
Nevşehir, Kapadokya
Nevşehir ekonomisi, büyük ölçüde tarım, turizm ve madenciliğe dayalıdır. Kapadokya'nın dünya çapında tanınan turistik cazibesi, ilin ekonomik yapısında önemli bir rol oynamaktadır. Bölgedeki tarım faaliyetleri arasında üzümsüz bağcılık, elma ve patates üretimi gibi ürünler öne çıkmaktadır. Ayrıca, Nevşehir'de yapılan oniks taş işçiliği ve çömlekçilik gibi geleneksel el sanatları da önemli bir ekonomik faaliyet alanıdır. Nevşehir, hem doğal hem de kültürel mirasıyla, bölgesel ve ulusal düzeyde stratejik bir öneme sahiptir.
Tarih
Antik dönemden itibaren bölgenin önemli yerleşimlerinden biri olmuş ve tarih boyunca çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Stratejik konumu, özellikle ticaret yolları ve yer altı şehirleri ile dikkat çekmektedir. Nevşehir, tarih boyunca Hititler, Persler, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük medeniyetlerin etkisi altında kalmış, XVIII. yüzyılda Osmanlı sadrazamı Damad İbrahim Paşa’nın imar faaliyetleriyle modern bir şehir kimliğine bürünmüştür. Cumhuriyet döneminde il statüsüne kavuşan kent, günümüzde hem tarihî mirası hem de turizm potansiyeli ile öne çıkmaktadır.
Antik Dönem ve Erken Tarih
Nevşehir’in en eski adının Nyssa olduğu ileri sürülmektedir; ancak bu adın bugünkü Nevşehir’e mi yoksa Nar köyüne mi tekabül ettiği kesin olarak bilinmemektedir. M.Ö. 1650 yıllarından itibaren bölge uzun süre Hititlerin yönetiminde kalmıştır. M.Ö. XII. yüzyılda Ege göç kavimlerinin, M.Ö. VII. yüzyılda ise Kafkaslar’dan gelen Kimmer ve İskit akınlarının etkisi altına girmiştir. Daha sonra Asurlular, Persler (M.Ö. 550-332), Kapadokya Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorluğu dönemlerinde önemli bir yerleşim olarak varlığını sürdürmüştür.
Bizans ve Erken İslam Dönemi
Bizans döneminde (VI-IX. yüzyıllar) Nevşehir ve çevresi, Hristiyan halk için bir sığınak bölgesi haline gelmiş, yumuşak kaya dokusunun oyulmasıyla yer altı şehirleri inşa edilmiştir. VII. yüzyılda İslam akınlarının Anadolu’ya ulaşmasıyla bölge, Müslümanlar ve Bizans arasında bir sınır bölgesi olmuştur. Aynı zamanda Bizans’ta ikona kırıcılık hareketlerinin yayılmasıyla, bölgede Hristiyan nüfusun artış gösterdiği görülmüştür.
Selçuklu ve Beylikler Dönemi
1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Nevşehir, Selçuklu topraklarına dahil edilmiş, ancak 1243 Kösedağ Savaşı’nın ardından Moğol İlhanlı nüfuzu altına girmiştir. XIV. yüzyıl ortalarında bölge Eretnalıların ve ardından Karamanoğullarının kontrolüne geçmiştir. Osmanlılar, 1398 yılında bölgeyi ele geçirse de 1402 Ankara Savaşı sonrasında Timur tarafından Karamanoğullarına bırakılmıştır. Nevşehir, XV. yüzyılda Osmanlılar tarafından kesin olarak fethedilerek Osmanlı idaresine dahil edilmiştir.
Osmanlı Dönemi ve Nevşehir’in Kuruluşu
Osmanlı yönetimine girdikten sonra, bugünkü Nevşehir’in yerinde Muşkara adı verilen bir köy bulunmaktaydı. XVIII. yüzyılın başlarında, Osmanlı sadrazamı Damad İbrahim Paşa tarafından büyük bir imar hareketi başlatılmış, böylece Muşkara köyü bir şehir haline getirilmiştir. Bu yeni kurulan yerleşim, 1725 yılında "Nevşehir" adını almış ve Osmanlı bürokratik yazışmalarında Nevşehr-i Dilârâ olarak da anılmıştır.
Damad İbrahim Paşa, şehirde bir cami, medrese, han, hamam, sıbyan mektebi ve imarethane yaptırmıştır. Nevşehir bu dönemde önemli bir merkez haline gelmiştir. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı şehir sistemi içinde büyüyerek özellikle tarım ve ticaret alanında önemli bir merkez olmaya devam etmiştir.
Cumhuriyet Dönemi ve Modern Nevşehir
Nevşehir, 1924 yılında Niğde’ye bağlı bir ilçe merkezi iken, 1954 yılında il statüsüne kavuşmuştur. Cumhuriyet döneminde bağcılık, tarım ve ticaretle gelişen kent, zamanla turizmle öne çıkan bir merkez haline gelmiştir.
Nevşehir ve çevresi, özellikle Kapadokya bölgesinin en önemli merkezlerinden biri olmuş, 1980’li yıllardan itibaren büyük ölçekte turist çeken bir destinasyon haline gelmiştir. 2000’li yıllarda artan turizm faaliyetleri, şehrin ekonomisinin önemli bir bölümünü oluşturmaya başlamıştır.
Coğrafya
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve Kapadokya olarak bilinen bölgenin merkezine yakın bir ildir. Yüzölçümü bakımından geniş bir alan kaplayan Nevşehir, özellikle tarihi, kültürel ve doğal güzellikleriyle ünlüdür. İl, doğusunda Aksaray, batısında Konya, güneyinde Niğde, kuzeyinde Kırşehir illeriyle komşudur. Coğrafi olarak, Nevşehir, iç Anadolu'nun bozkır yapısına sahip olmasına rağmen bölgesel çeşitlilik gösteren bir topoğrafyaya sahiptir.
Yer Şekilleri
Nevşehir’in coğrafyasının en belirgin özelliği, yer şekillerinin büyük oranda volkanik kayaçlardan oluşmasıdır. Bu da bölgenin, Kapadokya gibi dünya çapında ünlü kaya oluşumlarının ve peri bacalarının oluşmasına zemin hazırlamıştır. Nevşehir’in batısında ve güneyinde yüksek dağlar ve volkanik platolar bulunurken doğusundaki alanlar daha düz ve verimli tarım arazileriyle kaplıdır. Bölgedeki en yüksek dağ, 3.000 metrelere kadar yükselen Erciyes Dağı’dır. Erciyes, sadece Nevşehir’in değil, aynı zamanda çevre illerin de önemli dağcılık ve kış sporları merkezi olmuştur.
Nevşehir’in en önemli coğrafi özelliklerinden biri de yer altı şehirlerinin varlığıdır. Kapadokya bölgesindeki kaya yerleşimlerinin çoğu yer altına inşa edilmiştir. Bu yerleşimler, tarih boyunca bölgedeki halkın savaşlardan ve düşman akınlarından korunmak amacıyla yer altına inşa edilmiştir. Bu yer altı şehirleri, Nevşehir’in tarihsel zenginliğini ve coğrafi anlamda ilgi çekiciliğini artırmaktadır.
Nevşehir’deki doğal zenginlikler sadece peri bacalarıyla sınırlı değildir. Aynı zamanda vadiler, volkanik kayaçlar, göletler ve yer altı su kaynaklarıyla da dikkat çeker. Özellikle Kızılçukur Vadisi, Güvercinlik Vadisi ve Ihlara Vadisi, bölgedeki eşsiz doğa harikaları arasında yer alır. Bu vadiler, yürüyüş parkurları, kaya kiliseleri ve fresklerle bezeli mağaralarla turistlerin ilgisini çeker.
Bölgedeki bu coğrafi çeşitlilik, Nevşehir’in hem tarım, hem turizm hem de kültürel alanda gelişmesine olanak tanımaktadır. Ayrıca Nevşehir’in yerleşim yerleri, genellikle volkanik kayaçlardan oyulmuş evlerle doludur ve bu yapılar bölgenin tarihi mirasını yansıtan önemli unsurlardır.
İklim
Nevşehir’in iklimi, karasal iklim özellikleri gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Sıcaklıklar yazın 35°C'ye kadar çıkabilirken, kış aylarında -10°C'ye kadar düşebilir. Ancak Nevşehir'in yüksek rakımlı alanlarında daha serin bir iklim hakimdir. Bu iklim koşulları, bölgenin tarımında özellikle buğday, arpa, şeker pancarı ve patates gibi tarım ürünlerinin yetişmesine olanak sağlar. Ayrıca üzüm ve kavun yetiştiriciliği de oldukça yaygındır. Kapadokya bölgesinde yer alan vadiler ve peri bacaları, bu bölgenin eşsiz doğal yapısını oluşturur ve turizm açısından büyük bir öneme sahiptir.
Nüfus
Nevşehir ilinin 2024 yılı itibarıyla nüfusu 317.952'dir. Nüfus yoğunluğu, bölgenin coğrafi yapısı ve iklim koşulları nedeniyle ülke ortalamasının biraz altında kalmaktadır. İl merkezi Nevşehir şehir merkezi, ilin en büyük yerleşim yeri olup aynı zamanda ekonomik, kültürel ve idari açıdan da merkez konumundadır. Ayrıca Kapadokya'nın turistik çekiciliği, ilin özellikle yaz aylarında yerli ve yabancı turistlerle birlikte daha yüksek bir geçici nüfusa sahip olmasına neden olmaktadır. Nevşehir'in kırsal alanlarında ise nüfus daha düşük yoğunlukta olup köyler ve kasabalar daha yaygın olarak yerleşim alanlarıdır.
Ekonomi
Nevşehir'in ekonomisi; büyük ölçüde tarım, hayvancılık ve turizme dayanmaktadır. Bölge, verimli toprakları sayesinde özellikle üzüm, patates, kabak ve elma gibi ürünlerin yetiştirildiği bir tarım bölgesidir. Üzüm ve kayısının yanı sıra, Nevşehir'in dünya çapında tanınan ürünlerinden biri olan ve bölgeye özgü olan "Nevşehir patatesi" oldukça önemli bir tarım ürünü olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca, ildeki birçok çiftlik, koyun ve sığır yetiştiriciliği yaparak hayvancılık sektöründe de önemli bir yer tutar.
Nevşehir'in en büyük ekonomik sektörü ise turizmdir. Kapadokya bölgesinin en önemli parçası olan Nevşehir, doğal ve kültürel zenginlikleriyle yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çeker. Peribacaları, yer altı şehirleri, tarihi kiliseler ve vadiler, bölgedeki turizm faaliyetlerinin temelini oluşturur. Ayrıca, bölgedeki otel, restoran ve tur şirketleri turizm sektörüne büyük katkı sağlamaktadır. Nevşehir'de aynı zamanda geleneksel el sanatları, özellikle çömlekçilik ve oniks taş işçiliği de ekonomiye katkıda bulunan önemli sektörlerdendir.
Kültür
Çömlekçilik ve Oniks Taş İşlemeciliği
Nevşehir'in ekonomisinde önemli bir yere sahip olan çömlekçilik, özellikle Avanos ilçesiyle özdeşleşmiştir. Çömlekçilik, Kapadokya bölgesinde çok eski zamanlara dayanan bir gelenektir. Bu sanat, Hititler dönemine kadar uzanır. Avanos, Kızılırmak’ın getirdiği nitelikli çamur ve çevresindeki uygun kil yatakları sayesinde seramik üretimi için ideal bir bölge olmuştur. Çömlek yapımında kullanılan yağlı kırmızı toprak, çeşitli işlemlerden geçirilerek üstün kaliteli bir seramik hamuruna dönüştürülür. Bu hamur, ustaların ellerinde şekil alır ve genellikle el yapımı olarak üretilen çömlekler, bölgedeki yerel pazarlara ve turistlere sunulmaktadır.
Çömlek
Oniks taş işçiliği de Nevşehir'in geleneksel el sanatları arasında önemli bir yer tutar. Hacıbektaş çevresinde yoğun olarak bulunan oniks taşı, genellikle beyaz, pembe, kırmızı ve siyah renklerde olur ve taşın damar yapısı nedeniyle farklı renklerin karışımıyla estetik süs eşyaları yapılır. Oniks taşı, kişisel süs eşyaları, takılar ve ev aksesuarları yapımında kullanılır. Bu taş işçiliği, el işçiliğiyle şekillendirilip üzerine çeşitli motifler işlenerek hem yerel halkın geçim kaynağı haline gelmiş hem de bölgenin el sanatları turizmine katkıda bulunmuştur.
Oniks Taşı İşçiliği
Turizm
Nevşehir, özellikle Kapadokya bölgesindeki benzersiz coğrafyası, tarihi zenginlikleri ve kültürel mirası ile önemli bir turizm merkezidir. Bölge, peri bacaları, yer altı şehirleri, kaya yerleşimleri ve tarihi kiliseleri ile ünlüdür. Bu doğal ve tarihi zenginlikler, her yıl milyonlarca turistin ilgisini çeker. Kapadokya, sıcak hava balonlarıyla yapılan turlar, atlı safari turları, dağ bisikleti gezileri ve trekking parkurları gibi çeşitli açık hava aktiviteleri sunar. Ayrıca, Göreme Açık Hava Müzesi, Zelve Vadisi, Kaymaklı ve Derinkuyu yer altı şehirleri gibi önemli turistik noktalar da turistlerin ilgi gösterdiği yerler arasındadır.
Göreme Açık Hava Müzesi
Güvercinlik Vadisi
Kızılçukur Vadisi
Bölgenin turizme olan katkısı sadece doğal güzelliklerle sınırlı değildir. Kapadokya'nın geleneksel el sanatları, özellikle çömlekçilik ve oniks taş işçiliği, yerel ekonomiye büyük katkı sağlamaktadır. Avanos ilçesinde çömlekçilik, bölgenin geleneksel zanaatlarından biri olarak öne çıkarken Hacıbektaş çevresinde ise oniks taşından yapılan takılar ve süs eşyaları, turistlerin ilgisini çeker. Nevşehir, aynı zamanda kültürel festivalleri ve etkinlikleriyle de dikkat çeker. Her yıl düzenlenen festivaller, yerel halkın geleneksel yaşam tarzını sergileyerek, ziyaretçilere bölgenin zengin kültürünü tanıma fırsatı sunar. Bu unsurlar, Nevşehir’i hem yerli hem de yabancı turistler için cazip bir destinasyon haline getirmektedir.
Kapadokya
Kapadokya, Türkiye'nin Orta Anadolu Bölgesi'nde yer alan, tarihî ve doğal zenginlikleriyle ünlü bir bölgedir. Kayseri, Nevşehir, Aksaray ve Niğde illerini kapsayan bu bölge, volkanik kayaçların zaman içinde erozyona uğramasıyla oluşmuş eşsiz peri bacaları, yer altı şehirleri ve kaya oyma yapılarıyla bilinir. Kapadokya, hem doğal güzellikleri hem de tarihi mirasıyla UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alır. Bölge, çok sayıda yerel halkın ve uygarlığın izlerini taşır ve Hristiyanlık tarihinin önemli yerlerinden biri olarak kabul edilir. Kapadokya, farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve bu medeniyetler yer altı şehirleri, kiliseler, manastırlar ve kalıntılar bırakmıştır.
Kapadokya Peri Bacaları
Kapadokya'da Bisiklet
Kapadokya'da Trekking
Asmalı Konak
Asmalı Konak, Nevşehir il sınırları içerisinde, Ürgüp ilçesine bağlı Mustafapaşa Mahallesi'nde bulunan tarihi bir yapıdır. 180 yıllık bir geçmişe sahip olan bu konak, geleneksel Kapadokya mimarisinin güzel bir örneğidir. Konak, özellikle turistlerin ilgisini çeker ve hem tarihi hem de kültürel anlamda bölgeye dair önemli bir yere sahiptir. Günümüzde restoran ve otel olarak kullanılan Asmalı Konak, bölgeye gelen ziyaretçilere geleneksel Kapadokya konaklama deneyimi sunar.
Konak, 42 odalı geniş yapısıyla dikkat çeker. Ürgüp merkezine yaklaşık 5 kilometre uzaklıkta bulunan Mustafapaşa Mahallesi, tarihi ve kültürel dokusuyla ünlüdür. Asmalı Konak, yöre halkı tarafından önemli bir kültürel miras olarak kabul edilmekte olup hem yerli hem de yabancı turistler için popüler bir destinasyondur. Konak, bölgenin turizm potansiyeline katkıda bulunan önemli bir yapıdır ve Kapadokya'nın zengin tarihini keşfetmek isteyenler için harika bir durak sağlar.
Asmalı Konak
Yöresel Mutfak
Nevşehir mutfağı, Kapadokya bölgesinin geleneksel yemeklerinden etkilenmiş ve zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bölgedeki yemekler, tarihsel mirasın, yerel malzemelerin ve geleneksel pişirme yöntemlerinin bir birleşimi olarak öne çıkar. Nevşehir mutfağının en bilinen yemeklerinden biri testi kebabıdır. Testi kebabı, etin ve sebzelerin, özel bir testi içinde pişirilmesiyle yapılan, oldukça lezzetli ve özgün bir yemektir. Bu yemek, hem lezzetli hem de görsel olarak dikkat çekicidir çünkü testi kebabı servis edilirken testi kırılır ve içindeki sıcak yemeğe ulaşılır.
Bölgenin diğer ünlü yemeklerinden biri ise Nevşehir mantısıdır. Nevşehir mantısı, ince açılmış hamurun içine kıyma ve baharat karışımının yerleştirilerek yapılan, haşlanarak servis edilen bir yemektir. Bunun dışında, Kapadokya'nın zengin tarımsal yapısından dolayı sebzeler ve baklagiller de mutfak kültüründe önemli bir yer tutar. Kabak tatlısı, yufka ile yapılan çeşit çeşit börekler, kuymak ve tarator gibi mezeler de Nevşehir'in geleneksel mutfağında sıkça karşılaşılan diğer lezzetler arasında yer alır.
Yönetim
Nevşehir’in Valisi Ali Fidan'dır. 1970 yılında Bolu'nun Gerede ilçesinde doğan Fidan, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi bölümünden mezun olmuştur. Mülki İdare Amirliği mesleğine 1994 yılında başlamış ve çeşitli ilçelerde Kaymakamlık görevlerinde bulunmuştur. 2013-2015 yıllarında İller İdaresi Genel Müdürlüğü'nde Genel Müdür olarak görev yapmış, 2015-2016 yıllarında ise Düzce Valisi olarak atanmıştır. 2016-2018 yılları arasında Millî Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı görevini üstlenmiştir. 2023 yılında Nevşehir Valisi olarak atanmıştır.
Nevşehir’in Belediye Başkanı ise Rasim Arı'dır. 1975 doğumlu olan Arı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'ni tamamladıktan sonra Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde yüksek lisans yapmıştır. Kamu sektöründe danışmanlık gibi çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 2019 yerel seçimlerinde Nevşehir Belediye Başkanı seçilmiştir ve 2024 seçimlerinde tekrar bu göreve seçilmiştir. Ayrıca, Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Ortadoğu ve Batı Asya Bölge Teşkilatı'nın (UCLG-MEWA) Hazine Başkanlığı görevini de yürütmektedir.
Nevşehir, 7 ilçe, 24 belediye, 16 belde ve 151 köyden oluşmaktadır.
Nevşehir'in İlçeleri
- Acıgöl
- Avanos
- Derinkuyu
- Gülşehir
- Hacıbektaş
- Kozaklı
