Nevşehir Pomzası, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Nevşehir iline özgü, volkanik patlamalar sonucu oluşmuş, gözenekli ve camsı bir yapıya sahip doğal bir madendir. Hafifliği, yüksek gözenekliliği ve kimyasal inertliği gibi karakteristik özellikleriyle endüstriyel hammaddeler arasında önemli bir konuma sahiptir.

Türkiye, dünya pomza rezervinin yaklaşık %15.8'ine ev sahipliği yaparken, Nevşehir ili tek başına ülke rezervinin %17'sini barındırarak bu alanda stratejik bir rol üstlenmektedir. Ülke genelindeki pomza madeni işletme ruhsatlarının yaklaşık %20'si Nevşehir'de bulunmaktadır.

Nevşehir Pomzası, 08.12.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından menşe adı olarak tescil edilmiştir. Bu tescil, Nevşehir il sınırları içinde belirli üretim metotları ve özelliklerle elde edilen pomzanın özgünlüğünü ve kalitesini güvence altına almaktadır.

^{Pomza Madeni (Anadolu Ajansı)}

Oluşumu

Pomza, volkanik faaliyetler sırasında magmanın ani soğuması ve içerisindeki gazların hızla dışarı çıkmasıyla oluşan ekstrüsif bir volkanik kayaçtır. Bu hızlı soğuma süreci, pomzanın kendine özgü süngerimsi ve boşluklu yapısını oluşturur. Hafifliği sayesinde su üzerinde yüzebilme özelliğine sahiptir. Isı ve ses yalıtım kabiliyeti, yüksek sıcaklıklara dayanıklılığı ve kimyasal tepkimeye girmeyen yapısı, onu çeşitli endüstriler için cazip bir hammadde haline getirir.

Madencilik faaliyetleri sonucunda ocaklardan çıkarılan Nevşehir Pomzası, doğrudan kullanıma uygun değildir. İşleme tesislerinde kurutma ve eleme işlemlerinden geçirilir. Bu işlemler sonucunda pomza, tane boyutlarına göre dikkatlice sınıflandırılır. Bu sınıflandırma, pomzanın farklı sektörlerdeki spesifik ihtiyaçlara göre ayrılmasını sağlar:

• 8-16 mm tane boyutundaki pomza: Genellikle inşaat sektöründe, özellikle bimsblok üretimi, hafif beton ve sıva uygulamalarında kullanılır. Ayrıca tarım sektöründe toprak iyileştirici olarak da tercih edilir.
• 4-8 mm tane boyutundaki pomza: Tekstil endüstrisinde, özellikle kot ve denim kumaşların ağartılması ve aşındırılması işlemlerinde yaygın olarak kullanılır.
• 0-4 mm (ince agrega) tane boyutundaki pomza: Kimya endüstrisinde dolgu maddesi, filtre malzemesi, parlatıcı ve aşındırıcı olarak çeşitli uygulamalarda değerlendirilir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Nevşehir Pomzası, fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından endüstriyel kullanım açısından elverişli bir doğal maddedir. Renk olarak beyaz ile krem tonları arasında değişen pomza, homojen şekilde dağılmış gözenekli ve camsı bir yapıya sahiptir. Bu yapı, volkanik patlama sırasında magmanın ani soğuması ve içerisindeki gazların dışarı çıkmasıyla oluşur. Orta sertlikte bir mineral olan pomzanın Mohs sertlik skalasındaki değeri 5.5 ile 6.0 arasında değişmektedir. Yoğunluğu düşüktür; özgül ağırlığı 2.33–2.35 g/cm³ arasında olup, kuru birim hacim ağırlığı tane boyutuna bağlı olarak 502–830 kg/m³ arasında ölçülmektedir. Bu düşük yoğunluk, onun su üzerinde yüzebilmesini sağlar. Ayrıca, su emme kapasitesi oldukça yüksektir; %22.75 ile %40.30 arasında değişen bu oran, pomzanın gözenek yapısı ve tane büyüklüğüne göre artış gösterir. Isıl iletkenliği 0.112–0.184 W/mK aralığında seyreden Nevşehir Pomzası, bu yönüyle ısı yalıtımında da avantajlıdır.

Kimyasal bileşimi incelendiğinde, Nevşehir Pomzasının yüksek oranda silisyum dioksit (SiO₂) içerdiği görülür; bu oran %65.79 ile %72.00 arasında değişmekte ve malzemenin asidik karakterini belirlemektedir. Bunun yanı sıra %12.74–17.11 oranında alüminyum oksit (Al₂O₃), %3.20–4.55 potasyum oksit (K₂O) ve %1.20–4.70 oranında demir oksit (Fe₂O₃) içermektedir. Kimyasal olarak inert, yani tepkisiz bir yapıya sahip olması, pomzayı birçok kimyasal uygulamada güvenle kullanılabilir hâle getirir. Bu bileşim ve fiziksel yapı özellikleri sayesinde Nevşehir Pomzası; yapı, tarım, tekstil ve kimya gibi farklı sektörlerde yaygın ve etkin biçimde değerlendirilmektedir.

^{Pomza Madeni (Anadolu Ajansı)}

Kullanım Alanları ve Uygulamalar

İnşaat Sektörü

Nevşehir Pomzası, modern inşaat malzemelerinin üretiminde kullanılır. Hafif yapı elemanları olan bimsblokların üretiminde ana agrega olarak kullanılır. Bu bimsbloklar, yüksek ısı ve ses yalıtımı sağlayarak enerji verimliliğini artırır. Aynı zamanda hafif olmaları, yapıların deprem yükünü azaltarak daha güvenli binalar inşa edilmesine olanak tanır. Hafif hazır sıva ve harç üretiminde kullanılması, uygulamanın kolaylığını ve malzemenin ısı yalıtım özelliklerini artırır. Hafif beton üretiminde de kullanılarak hem yapısal ağırlığı azaltır hem de betonun termal ve akustik özelliklerini iyileştirir. Yangına karşı yüksek dayanımı, pomza esaslı yapı malzemelerini güvenlik açısından da avantajlı kılar.

Tekstil Sektörü

Özellikle kot pantolon ve diğer denim ürünlerinin "taşlanmış" veya "eskitilmiş" görünümünü elde etmek için tekstil endüstrisinde yaygın olarak kullanılır. Pomza taşları, kot kumaşlarla birlikte özel yıkama makinelerinde döndürülerek kumaşın yüzeyinde hafif bir aşındırma ve ağartma etkisi yaratır. Bu işlem, kumaşa estetik bir görünüm kazandırır ve yumuşak bir doku sağlar.

Tarım Sektörü

Pomza, tarımsal uygulamalarda toprak düzenleyici olarak önemli bir role sahiptir. Yüksek gözenekliliği sayesinde toprağın havalanmasını artırır, köklerin daha iyi oksijen almasını sağlar. Aynı zamanda suyu ve besin maddelerini tutma kapasitesini artırarak toprağın nem dengesini düzenler ve gübreleme verimliliğini yükseltir. Topraksız tarım (hidroponik ve kokopit karışımları) uygulamalarında da ideal bir yetiştirme ortamı olarak kullanılır, bitki köklerine optimum destek ve besin erişimi sağlar.

Kimya ve Diğer Sektörler

Kimya endüstrisinde dolgu maddesi olarak birçok üründe kullanılır. Yüzey kaplamaları, boyalar, kauçuk ve plastik ürünlerin üretiminde hacim kazandırıcı ve hafifletici bir bileşen olarak işlev görür. Ayrıca endüstriyel filtreleme sistemlerinde filtre malzemesi olarak, su ve atık su arıtımında partiküllerin tutulmasında etkilidir. Parlatıcı ve aşındırıcı tozların üretiminde de yer alarak yüzey işleme uygulamalarında kullanılır.

Üretim Süreci ve Kalite Kontrol

Nevşehir Pomzasının üretim süreci, ocaklardan madenin çıkarılmasıyla başlar. Çıkarılan ham pomza, kırma ve eleme tesislerine taşınır. Burada öncelikle kaba eleme yapılır ve ardından pomza, boyutlarına göre ayrıştırılır. Genellikle 8-16 mm, 4-8 mm ve 0-4 mm olmak üzere üç ana boyutta sınıflandırılır. Bu sınıflandırma sonrası, ürünler paketlenir veya silolarda depolanarak sevkiyata hazır hale getirilir.

Nevşehir Pomzasının menşe adı tescili, ürünün kalitesini ve özgünlüğünü korumak adına sıkı bir denetim mekanizması öngörmektedir. Denetimler, BİMS Sanayicileri Derneği'nin koordinasyonunda, Nevşehir Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü ile Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Pomza Uygulama ve Araştırma Merkezi'nden uzman temsilcilerin katılımıyla oluşturulan bir denetim mercii tarafından yürütülür. Bu mercii, periyodik olarak (yılda en az bir kez) ve gerektiğinde şikayet üzerine denetimler yapar.

Denetimlerin temel amacı, pomzanın Nevşehir il sınırları içinde üretildiğini, tescilde belirtilen ayırt edici özelliklere ve üretim metoduna uygunluğunu sağlamaktır. Ayrıca, "Nevşehir Pomzası" ibaresi ve menşe adı ambleminin ürün üzerinde veya ambalajında doğru ve usulüne uygun kullanılıp kullanılmadığı da kontrol edilir.