Nurdağı, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Gaziantep iline bağlı bir ilçedir. 36-37 doğu meridyenleri ile 37-38 kuzey paralelleri arasında yer alan ilçe, stratejik konumuyla doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan bir kavşak noktasında bulunmaktadır. Doğusunda Gaziantep’in Şahinbey ve Şehitkamil ilçeleri, batısında Osmaniye’nin Bahçe ilçesi, kuzeyinde Kahramanmaraş’ın Türkoğlu ve Pazarcık ilçeleri, güneyinde ise Gaziantep’in İslahiye ilçesi ile çevrilidir. Amanos Dağları’nın eteklerinde, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan Nurdağı’nın merkez rakımı 570 metredir.
Tarihçe
Nurdağı’nın kuruluşu, 19. yüzyılın ortalarına dayanır. İlk yerleşim, Osmaniye’nin Bahçe ilçesine bağlı Kaman köyünden Kurudere’ye zorunlu göç eden aileler tarafından oluşturulmuştur. Bu göç, Kaman’da yaşanan sert kış koşulları ve hayvancılıkla geçim sağlayan toplulukların hayvanlarının açlık tehlikesiyle karşılaşması nedeniyle gerçekleşmiştir. 1850’lerden itibaren Avrupalılar, özellikle Almanlar, Arap petrol yataklarına ulaşmak için 1870’lerde demir yolu inşa etmiş ve bu yol bölgeden geçmiştir. 9 Eylül 1929’da TCDD Gar Şefliği’nin kurulması, Nurdağı’nın temelini atan önemli bir olaydır. Gar, Hacı Ökkeş Kömüroğlu’nun arazilerine yakınlığı nedeniyle “Kömürler İstasyonu” adını almış, çevresinde amele ve çavuş barakaları kurulmuştur. İstasyonun açılmasıyla işçi akını başlamış ve sosyal ihtiyaçları karşılamak için küçük işletmeler ortaya çıkmıştır.
1937’de Suriye kökenli Muhammed ve eşi Emin tarafından açılan fırın ve bakkal, ilçenin ilk ticari işletmeleri olmuştur. Ancak 1940’ta eşkıya baskınları nedeniyle bu aile Hatay’ın Reyhanlı ilçesine göç etmiştir. 1942’de Kömürler Köyü’nden Kambur Şıho aynı yerde bakkal açmış, ardından Olucak’tan Güllü Ceylan, Aziz Ağa, Mektepli Mustafa Yiğit ve Altındiş Ali ilk manifatura ve değirmeni kurmuştur. 1937’de bölgedeki yolların güvenliği için İslahiye Jandarma Karakolu’na bağlı bir karakol inşa edilmiş, daha sonra istasyon civarına taşınmıştır. 1945’te Çanakçıoğulları ve Ayanoğlu maden şirketlerinin gelmesiyle nüfus artışı hızlanmış, ilk petrol istasyonu Mahmut Atay, ilk lokanta ise Antep’li Memet Usta tarafından açılmıştır.
1972’de E-24 Karayolu’nun tamamlanması, ilçede yapılaşmayı ve nüfus artışını tetiklemiş, 6 Haziran 1976’da belediye kurularak kasaba statüsü kazanılmıştır. 20 Mayıs 1990’da, İslahiye’nin Fevzipaşa bucağından 9, Sakçagözü bucağından 18 ve merkezden bir köyün ayrılmasıyla, 20523 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 3644 sayılı kanunla ilçe statüsüne kavuşmuş ve Gaziantep’in 5. ilçesi olmuştur.
Coğrafi Yapı
Nurdağı, kuzeyde Amanos Dağları’nın uzantıları ile güneyde Kartal Yücesi Tepesi arasında, Amik Ovası’nın birleşiminde yer alır. Dağlık bölgeler, güney kesimler hariç maki ve kayalık alanlardan oluşurken, ovalık alanlar tarım için kullanılır. Dağlık yamaçlarda su kaynakları bulunur; güneydeki ormanlık alanlar sık ağaçlarla kaplıdır. En yüksek nokta 1.429 metre ile Kartal Yücesi Tepesi, en düşük nokta ise 517 metre ile Höbür Tepesi’dir. İlçenin dağlık yapısı iki bölüme ayrılır: kuzeybatıda Amanos Dağları uzantıları ve güneydoğuda tepeler grubu. Önemli tepeler arasında Kocager (1.096 m), Veysel (1.325 m), Kalecik (961 m), Hartlaplıgedik (977 m), Ökkeş Baba Türbesi (1.057 m), Sarımağara (1.167 m), Büyükmine (788 m) ve Emir Musa Dağı (788 m) bulunur.
İklim ve Bitki Örtüsü
Nurdağı’nın iklimi, Amanos Dağları’nın etkisiyle karasal ve Akdeniz iklimi arasında bir geçiş özelliği gösterir. Kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçer. Yüksek rakımlı tepelerde (örneğin Veysel ve Hartlaplıgedik) kışın kar görülür. Bitki örtüsü, rakım ve bölgeye göre çeşitlilik gösterir: dağlık alanlarda çam ve meşe ağaçları hakimdir; güneyde sık ormanlar, kuzeyde ise maki ve kayalık alanlar yaygındır. Emir Musa Dağı’nda yeni dikilen çam fidanları dikkat çeker.
Sosyal Yapı
Nurdağı’nın sosyal yapısı, tarih boyunca göçlerle şekillenmiştir. İlk yerleşimciler Kurudere’den gelen hayvancılıkla uğraşan ailelerdir. TCDD Gar Şefliği’nin kurulmasıyla işçi aileleri bölgeye yerleşmiş, 1945’te maden şirketlerinin gelmesiyle işçi nüfusu artmıştır. Nüfusun artmasıyla manifatura, değirmen, kahvehane ve bakkal gibi işletmeler çoğalmış, toplumsal dayanışma ve ticaret gelişmiştir. Osmanlı döneminde Cebeli Bereket vilayetine bağlı olan bölge, farklı etnik ve kültürel grupların etkileşimine sahne olmuştur. Günümüzde ilçe, Gaziantep’in kültürel mirasını yansıtan bir sosyal yapıya sahiptir.
Ekonomik Yapı
Nurdağı’nın ekonomisi, tarım, hayvancılık ve ticarete dayanır. Ovalık alanlar tarım için kullanılırken, dağlık bölgelerde hayvancılık ön plandadır. Tarihi İpek Yolu ve E-24 Karayolu üzerinde yer alması, ilçeyi ticaret açısından önemli bir kavşak haline getirmiştir. 1945’te maden şirketlerinin faaliyetleri ekonomik canlılık sağlamış, ancak bu faaliyetlerin günümüzdeki durumu hakkında bilgi verilmemektedir. İlk işletmeler (fırın, bakkal, manifatura, değirmen) yerel ekonominin temelini oluşturmuş, günümüzde ise karayolu ve demir yolu bağlantıları ticaretin devamını desteklemektedir.
Turizm Potansiyeli
Nurdağı, doğal ve tarihi zenginlikleriyle turizm potansiyeline sahiptir:
- Nurdağı Kalesi: Kuru Dere Mahallesi’nde, 30 bin metrekarelik alanda yer alan kale, yapım tarihi ve kimliği bilinmese de 2005’te sosyal tesislerle donatılmıştır.
- Hz. Ukkaşe Türbesi: Durmuşlar köyünde, asfalt yollarla ulaşılan bir ziyaret yeridir. Dini turizm açısından önemlidir.
- Doğal Güzellikler: Amanos Dağları, Kartal Yücesi Tepesi ve ormanlık alanlar, doğa turizmi için caziptir.
- Tarihi Miras: İpek Yolu ve Geç Hitit kalıntıları, arkeolojik turizm potansiyeli sunar.
Demografik Yapı
Nurdağı’nın nüfusu, kuruluşundan itibaren istikrarlı bir artış göstermiştir. 1976’da belediye olduktan sonra nüfus 1980’de 4.171, 1985’te 5.800, 1990’da 7.048, 1997’de 10.227 ve 2000’de 10.800’e ulaşmıştır. İlk yerleşimciler Kurudere’den gelen aileler olsa da, demir yolu ve maden işçileriyle nüfus çeşitlenmiştir. 1990’da ilçe statüsü kazanmasıyla çevre köylerden göç almış, günümüzde ise Gaziantep’in genel demografik yapısına paralel bir nüfus profiline sahiptir.
Nurdağı, stratejik konumu, tarihi geçmişi ve doğal güzellikleriyle Gaziantep’in dikkat çeken ilçelerinden biridir. Tarım, ticaret ve turizmle gelişme potansiyeline sahip olan ilçe, bölgenin kültürel ve ekonomik dokusuna katkı sunmaktadır.
