Saint George Kilisesi, günümüzde Diyarbakır ili, Sur ilçesi sınırlarında, Cevat Paşa mahallesinde, İçkale yerleşimi içerisinde yer alan tescilli bir kültürel miras yapısıdır. Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan Diyarbakır kentinin anıtsal yapıları arasında bulunan bu kilise, yapısal özellikleri ve tarihi gelişimi itibarıyla erken Hristiyanlık Dönemi'ne ait önemli bir örneği temsil etmektedir.

^{Saint George Kilisesi (T.C. Diyarbakır Valiliği)}

Tarihî Süreç ve İşlevsel Dönüşümler

Yapının kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, mimari özellikleri ve inşasında kullanılan yapı malzemeleri göz önünde bulundurularak MS 2. ya da 3. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Roma Dönemi'ne ait bir sivil mimari yapısı olarak inşa edildiği düşünülen yapı, sonradan bir kiliseye dönüştürülmüş ve Hristiyanlık etkisinin bölgede belirginleştiği dönemlerde dinsel işlev kazanmıştır.

Kilise, zaman içerisinde çeşitli dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmıştır. Doğu Roma İmparatoru Anastasius’un kente yönelik imar faaliyetleri çerçevesinde 518 yılında onarım görmüştür. Artuklu ve Selçuklu Dönemlerinde ise yapının batı cephesine kubbeli ek bir bölüm ilave edilmiştir. Bu bölümün hamam yapısı olarak tasarlandığı öne sürülse de, klasik hamam planlamasında yer alan temel unsurların (soyunmalık, külhan, su sistemleri) bulunmaması nedeniyle daha çok medrese işleviyle kullanıldığı düşünülmektedir. Osmanlı Dönemi'nde cephanelik ve depo olarak da değerlendirilen yapı, 18. yüzyıl sonrasında önemli ölçüde tahrip olmuş; özgün üst örtüsünü kaybetmiştir. Cumhuriyet Dönemi'nde ise üst örtüsü sekizgen konik biçimli kiremit kaplama ile yenilenmiş ve yapı günümüzde sanat galerisi olarak hizmet vermeye başlamıştır.

Mimari Özellikler

Saint George Kilisesi, üç nefli bazilikal plan düzenine sahip bir yapıdır. Plan ölçüleri yaklaşık 9,04 x 11,97 metredir ve kareye yakın dikdörtgen formdadır. Doğu-batı doğrultusunda gelişen yapının orta nef kısmı elips biçimli bir kubbe ile örtülüdür. Nefler birbirinden dörder ayak dizisi ile ayrılmakta olup ayaklar üzerindeki yuvarlak kemerler, yan duvarlara ve diğer kolonlara bağlanarak mekânsal süreklilik sağlamaktadır. Orta nefi ayıran kemerler yüksek tutulmuş, diğer kemerler ise sütun başlıkları hizasında başlamaktadır.

Doğu bölümde ana apsis ile onun iki yanında daha küçük boyutlu apsisler (apsidiyol) yer almaktadır. Ayrıca, bu bölümde iki küçük oda şeklinde pastoforion birimleri de bulunmaktadır. Beşik tonoz örtülü yan nefler dar tutulmuş, orta nefin baskın biçimde vurgulandığı yapıda taşıyıcı sistem olarak bazalt taşlar, moloz taşlar ve tuğla kullanılmıştır.

^{Saint George Kilisesi (T.C. Diyarbakır Valiliği)}

Sonraki Eklemeler ve Restorasyon

Artuklu Dönemi'nde yapıya batı cephesinden kare planlı bir bölüm eklenmiştir. Sekiz ayağın taşıdığı sivri kemerlerle birbirine bağlanan bu kısımda, üst örtü günümüze ulaşmamıştır. Bu bölümün işleviyle ilgili farklı değerlendirmeler bulunmakta olup dönemin hamam ya da medrese kullanımına işaret eden yapısal ipuçları mevcuttur.

Yapı, 19.01.1980 tarihli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararı ile tescillenmiş ve Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2015 yılında tamamlanan restorasyon çalışmaları neticesinde yapı, bugünkü kullanım işlevi olan sanat galerisi kimliğini kazanmıştır.

Bugünkü Durum

UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesi’nde yer alan Diyarbakır Surları içerisinde konumlanan Saint George Kilisesi, İçkale’nin kuzeydoğu köşesinde yer almakta olup günümüzde kültürel işlevini sanat galerisi olarak sürdürmektedir. Yapı, geçirdiği işlevsel dönüşümlerle birlikte bölgedeki tarihsel sürekliliğin mimari bir tanığı olarak önemli bir yer tutmaktadır.