Samaryum, lantanit serisinde yer alan, atom numarası 62 olan, gümüşi beyaz renkte bir metaldir. 1879 yılında Paul-Emile Lecoq de Boisbaudran tarafından samarskit mineralinden ayrıştırılarak keşfedilmiştir. Adını bu mineralden ve dolayısıyla mineralin kaşifi Vasili Samarsky-Bykhovets'ten alır. Özellikle güçlü kalıcı mıknatısların yapımında, lazerlerde ve nükleer teknolojide kullanılır.

Sınıflandırma ve Temel Özellikler

Samaryum (Sm), periyodik tablonun 6. periyodunda, lantanitler grubunda bulunan bir elementtir. Elektron dizilimi [Xe] 4f⁶6s² şeklindedir. Tipik bir lantanit olarak metalik özellikler gösterir; oda sıcaklığında katı halde bulunur. Nispeten serttir ve parlak gümüşi bir görünüme sahiptir. Yoğunluğu yaklaşık 7,52 g/cm³'tür.

Keşfi

Samaryumun varlığına dair ilk işaretler, 1853 yılında İsviçreli kimyager Jean Charles Galissard de Marignac tarafından, o zamanlar "didimiyum" olarak bilinen bir nadir toprak minerali örneğinin spektroskopik analizi sırasında gözlemlenmiştir. Ancak elementi saf olarak ayrıştıran ve tanımlayan kişi Fransız kimyager Paul-Emile Lecoq de Boisbaudran olmuştur. Boisbaudran, 1879 yılında Paris'te, samarskit ((Y,Ce,U,Fe)₃(Nb,Ta,Ti)₅O₁₆) mineralinden yeni bir elementin oksidini (samarya) ayrıştırmayı başarmıştır. Saf samaryum metali ise ancak 20. yüzyılın başlarında elde edilebilmiştir.

^{Samarskit Minerali (Yapay Zeka İle Üretilmiştir)}

Elementin Adının Kökeni

Samaryum, adını keşfedildiği samarskit mineralinden almıştır. Samarskit minerali ise adını, bu mineralin örneklerini analiz için sağlayan Rus maden mühendisi Albay Vasili Yefgrafovich Samarsky-Bykhovets'ten (1803–1870) almıştır. Bu durum, bir elementin adının doğrudan bir kişinin adından (mineral aracılığıyla da olsa) türetildiği ilk örneklerden biridir.

Doğada Bulunuşu

Samaryum, diğer lantanit elementleriyle birlikte çeşitli minerallerde, özellikle monazit, bastnazit ve serit gibi nadir toprak minerallerinde bulunur. Samarskit minerali de önemli bir kaynağıdır. Yerkabuğundaki bolluğu orta düzeydedir; kalay veya bor kadar yaygın olabilir. Ticari olarak, bu minerallerin işlenmesi sırasında iyon değişimi ve solvent ekstraksiyonu gibi karmaşık yöntemlerle diğer lantanitlerden ayrıştırılır.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Samaryum, parlak gümüşi beyaz bir metaldir. Havada nispeten kararlıdır, ancak 150 °C'nin üzerinde ısıtıldığında kendiliğinden tutuşabilir. Nemli havada yavaşça oksitlenir. Erime noktası 1072 °C, kaynama noktası ise 1794 °C'dir. Atom yarıçapı yaklaşık 236 pm, elektronegatiflik değeri ise 1,17'dir. Suyla yavaş, asitlerle ise daha hızlı reaksiyona girerek hidrojen gazı açığa çıkarır. Bileşiklerinde genellikle +3 oksidasyon durumunu alır, ancak bazı koşullarda +2 oksidasyon durumu da (örneğin, SmI₂) gösterebilir.

^{Samaryum Elementi (Yapay Zeka İle Üretilmiştir)}

İzotopları

Samaryumun doğada yedi izotopu bulunur. Bunlardan beşi kararlıdır: ¹⁴⁴Sm, ¹⁴⁹Sm, ¹⁵⁰Sm, ¹⁵²Sm ve ¹⁵⁴Sm. Diğer ikisi, ¹⁴⁷Sm ve ¹⁴⁸Sm, radyoaktiftir ancak çok uzun yarı ömürlere sahiptirler (¹⁴⁷Sm için 1.06 × 10¹¹ yıl, ¹⁴⁸Sm için 7 × 10¹⁵ yıl). Kaynakta önemli izotop olarak ¹⁵²Sm belirtilmiştir, ki bu doğal samaryumun en bol bulunan izotoplarından biridir (yaklaşık %26.75).

• ¹⁴⁹Sm: Çok yüksek bir termal nötron yakalama kesitine sahiptir, bu da onu nükleer reaktörlerde önemli bir nötron zehiri yapar.

Kullanım Alanları

Samaryumun kendine has manyetik ve nükleer özellikleri sayesinde çeşitli önemli uygulamaları vardır:

• Kalıcı Mıknatıslar: Samaryumun en bilinen ve en önemli kullanım alanı, samaryum-kobalt (SmCo) mıknatıslarının üretimidir. Bu mıknatıslar, çok güçlü kalıcı mıknatıslardır, yüksek sıcaklıklarda bile manyetik özelliklerini koruyabilirler (neodimyum mıknatıslarından daha iyi) ve korozyona karşı dirençlidirler. Bu özellikleri sayesinde kompakt elektronik cihazlarda (örneğin, kulaklıklar, taşınabilir müzik çalarlar), elektrik motorlarında, jeneratörlerde, havacılık ve uzay uygulamalarında ve askeri teknolojilerde kullanılırlar. Mikrodalga uygulamalarında da tercih edilirler.
• Nükleer Reaktörler: ¹⁴⁹Sm izotopunun yüksek nötron yakalama özelliği nedeniyle, nükleer reaktörlerde kontrol çubuklarında ve nötron zehiri olarak kullanılır. Bu, reaktördeki fisyon zincir reaksiyonlarının kontrol edilmesine yardımcı olur.
• Lazer Teknolojisi: Samaryum, optik lazerlerde kullanılan kalsiyum florür (CaF₂) gibi bazı kristal malzemelere katkı maddesi olarak eklenir.
• Cam ve Seramik Üretimi: Samaryum oksit (Sm₂O₃), kızılötesi ışınları soğuran özel camların yapımında ve bazı seramiklerin üretiminde katalizör olarak kullanılır.
• Stüdyo Aydınlatmaları ve Projektörler: Karbon ark lambalarında (yoğun ve parlak ışık kaynağı) stüdyo ışıklandırmalarında ve film projektörlerinde kullanılır.
• Kimyasal Katalizörler: Samaryum bileşikleri, organik kimyada bazı reaksiyonların (örneğin, dehidrasyon ve dehidrojenasyon) hızlandırılmasında katalizör olarak kullanılır.
• Tıbbi Uygulamalar: Radyoaktif izotopu olan samaryum-153 (¹⁵³Sm), kemik kanseri gibi bazı kanser türlerinin neden olduğu ağrıyı hafifletmek için radyonüklit tedavisinde kullanılır.

Biyolojik Önemi/Etkileri ve Önlemler

Samaryumun bilinen bir biyolojik rolü yoktur. Düşük düzeyde zehirli olduğu kabul edilir. Çözünür samaryum tuzlarının yutulması veya solunması durumunda hafif toksik etkiler gösterebilir ve metabolizmayı uyarabilir. Metal tozu, diğer reaktif metaller gibi, özellikle ince bölünmüş haldeyken ve belirli koşullar altında yangın riski oluşturabilir. Samaryum ve bileşikleriyle çalışılırken standart laboratuvar güvenlik önlemlerine uyulması tavsiye edilir.