Anadolu’nun tarih öncesi ve erken tarihi dönemlerine ışık tutan yerleşimlerden biri olan Sarissa Antik Kenti, Hitit İmparatorluğu’nun şehirlerinden biri olarak bilinmektedir. Günümüzde Sivas ilinin Altınyayla ilçesine bağlı Başören Köyü’nün doğusunda, Kuşaklı olarak adlandırılan bölgede konumlanan bu yerleşim, doğal bir tepe üzerinde stratejik bir konuma sahiptir. MÖ 16. yüzyılda kurulduğu anlaşılan kent, hem mimari ölçeği hem de dinsel ve siyasal işlevleri bakımından Hitit yerleşim ağı içinde özgün bir konumda yer almaktadır. Yerleşimin Hitit yazılı kaynaklarında geçen Šarišša adı, kazılarda ele geçen mühür ve tabletlerle kesinlik kazanmıştır. Arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkarılan tapınak yapıları, çivi yazılı arşivler, savunma sistemleri ve su mühendisliği örnekleri, kentin çok yönlü bir idari, dini ve kültürel merkez olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda Sarissa, Hitit medeniyetinin taşra kent yapısını anlamaya yönelik önemli bir arkeolojik alan niteliğindedir.

^{Hitit Barajı (T.C. Altınyayla Kaymakamlığı)}

Yerleşim Yeri ve Coğrafi Konum

Antik adıyla Šarišša, günümüzde “Kuşaklı” adıyla bilinen bu yerleşim, Sivas il merkezinin yaklaşık 60 kilometre güneybatısında, Altınyayla ilçesine bağlı Başören Köyü’nün dört kilometre doğusunda, Ak Kuzulu mezrası civarında yer almaktadır. Kent, Maraššantiya (Kızılırmak) Nehri'nin güneyinde, ortalama 1650 metre rakıma sahip bir tepe üzerine kurulmuştur. Bu doğal tepe, çevresi yaklaşık 2000 metreyi bulan dağlarla çevrili yayla karakterindedir. Hitit metinlerinde bölge “Yukarı Ülke” olarak tanımlanmakta ve başkent Hattuşa'dan yaklaşık 500 metre daha yüksek bir konumdadır. Sert karasal iklimin hüküm sürdüğü bu bölgede yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise oldukça soğuk ve don olayları ile geçmektedir.

^{Kentin Üsten Görünümü (AA)}

Kentin Planı ve Sur Sistemi

Sarissa, yaklaşık 235 x 237 metre ölçülerinde oval bir yerleşim planına sahiptir. Kentin çevresi, sandık duvar tekniğiyle inşa edilmiş yaklaşık 1,5 kilometre uzunluğundaki bir sur sistemiyle çevrilidir. Bu sur sistemi, birbirine paralel iki duvardan oluşmakta ve her 25 metrede bir kule ile desteklenmektedir. Surların temeli kireçtaşı, üst kısımları ise ahşap iskeletli ve kerpiç dolgulu olarak yapılmıştır. Kentte dört ana kapı tespit edilmiş; bunlardan kuzeybatı ve güneydoğu kapıları kazılarla açığa çıkarılmıştır.

Kuruluşu, Tarihsel Süreç ve Yıkımı

Šarišša, MÖ 16. yüzyılda Eski Hitit Dönemi’nde kurulmuştur. Kentin MÖ 14. yüzyıl başlarında kuşatma ve yangın sonucu tahrip olduğu, ardından yeniden kurularak Hitit İmparatorluğu döneminde kullanılmaya devam ettiği anlaşılmaktadır. MÖ 1200 yıllarında gerçekleşen yangın felaketiyle kent ikinci kez yıkıma uğramış ve Hitit Devleti’nin çöküşüyle birlikte terk edilmiştir. Geç Hitit Dönemi’nde bazı metruk yapıların tekrar kullanıldığı ancak bu yerleşimin de kısa ömürlü olduğu saptanmıştır. Ayrıca MÖ 7–6. yüzyılda Hitit akropolü üzerine bir kale inşa edilmiştir.

Arkeolojik Kazılar

Sarissa’da arkeolojik araştırmalar 1992 yılında yüzey araştırmalarıyla başlamış, 1993’te Almanya Marburg Üniversitesi'nden Prof. Dr. Andreas Müller-Karpe başkanlığında kazı çalışmalarına geçilmiştir. Bu kazılar halen Sivas Müze Müdürlüğü adına yürütülmektedir. Ekibin içinde jeofizik uzmanı H. Stümpel, tablet uzmanı G. Wilhelm, E Yapısı uzmanı S. Arnhold, baraj yapıları uzmanı A. Hüser, seramik uzmanı D.P. Mielke ve güneydoğu kapısı araştırmacısı A. Schachner yer almıştır.

^{Arkeoloji Kazıdan Görüntüler (Sivas İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü)}

Kentin Adının Tespiti ve Yazılı Belgeler

Yerleşimin Sarissa olduğu, bir seramik parçası üzerindeki hiyeroglif yazının çözülmesi ve kazılarda ele geçen mühür baskılarında “Šarišša kentinin kralı” ibaresine rastlanmasıyla kesinleşmiştir. Hitit çivi yazılı belgelerde kentten birçok kez bahsedilmiştir. Kazılarda ele geçen 52 tablette dini törenler, fal metinleri ve bayram kutlamalarına ilişkin bilgiler yer almaktadır. Metinlerden bazılarında “Kupit Dağı’nda yapılan bayram şenlikleri”nden bahsedilmektedir. Kentte bulunan kralın isminin “Mazitima” ya da “Mimazati” olduğu mühürlerden anlaşılmaktadır.

Kült ve Dini İşlev

Sarissa, Hitit dini hayatında önemli bir merkezdir. Özellikle Fırtına Tanrısı'na ithaf edilmiş olan C Yapısı (Fırtına Tanrısı'nın Tapınağı) ve kuzey terastaki Tapınak I, kentin kutsal kimliğini yansıtmaktadır. Tapınak yapılarında ele geçen yazılı belgelerde kralların ilkbaharda buraya gelerek törensel faaliyetler düzenlediği; Huwaşi Taşı önünde ritüel gerçekleştirdikleri bildirilmektedir. Kadeş Antlaşması’nda Sarissa’nın Fırtına Tanrısı'na yemin edilmesi, kentin uluslararası düzeyde de dini önem taşıdığını göstermektedir.

^{Kent Planı (Sivas İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü)}

Mimari Yapılar

A ve B Yapıları

Akropolün güneyinde yer alan A ve B yapıları 1994–1996 yılları arasında kazılmıştır. A yapısında ele geçen dini içerikli tabletler yapının kültsel işleve sahip olduğunu gösterse de, mimari özellikleri itibarıyla bir tapınak değil, muhtemelen bir rahip konutu olduğu düşünülmektedir. B yapısı ise dar bir girişten ulaşılan bir orta sofa ve yan odalardan oluşan tipik bir Eski Anadolu konut mimarisi örneğidir.

C Yapısı (Fırtına Tanrısı Tapınağı)

C Yapısı, 4660 metrekarelik alana yayılan ve şimdiye dek bilinen en büyük Hitit tapınağıdır. Yapının biri kuzeydoğuda, diğeri güneybatıda iki anıtsal girişi bulunmaktadır. İç avludan geçilerek ulaşılan kült odası 210 m² büyüklüğündedir ve bodrum katında 16 direkli iki kült odası mevcuttur. En az iki katlı olan yapının güneydoğu cephesi bu durumu desteklemektedir. Bodrum katta ele geçen ikiz boğa figürü, Fırtına Tanrısı'nın kutsal hayvanlarını temsil etmektedir.

Tapınak I

Kuzey terasta yer alan Tapınak I, C Yapısı'na benzer plan şemasına sahiptir. Bodrum katında 51 oda belirlenmiştir.

Arşiv ve Tabletler

C Yapısı’nın güney odalarından birinde bulunan arşiv odasında çoğunluğu kehanet (kuş falı, karaciğer falı), envanter kayıtları, adak listeleri ve yiyecek listelerinden oluşan yaklaşık 50 adet çivi yazılı tablet bulunmuştur. D Yapısı'nda ise kralın uyguladığı ritüelleri ve dini uygulamaları içeren tabletler ortaya çıkarılmıştır. Bu metinlerin kronolojik olarak MÖ 13. yüzyıla tarihlendiği anlaşılmıştır.

^{Arkeolojik Kazıda Elde Edilen Tablet (Sivas İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü)}

Su Yapıları

Kentin güneybatı, güneydoğu ve kuzeybatısında yer alan üç havuz yapısı, MÖ 16. yüzyılın sonlarına tarihlenmektedir. Kuzeybatı havuzu 60x10 metre boyutlarında ve 4300 m³ kapasiteli, güneybatı havuzu 10 metre genişliğinde ve 1500 m³, güneydoğu havuzu ise 40 metre genişliğinde ve 7500 m³ su kapasitelidir. Bu baraj yapıları, Hitit dönemine ait Anadolu’daki en eski mühendislik örneklerindendir. Göletin batı tarafında Huwaşi Taşı'nın yer aldığı açık hava tapınma alanı ve mimari izler de tespit edilmiştir.

Depolama ve Tarımsal Ekonomi

Sarissa’da iki tür depolama sistemi olduğu belirlenmiştir: günlük kullanıma uygun yer üstü kaplar ve büyük ölçekli yer altı siloları. C Yapısı’ndaki 58 numaralı odada bulunan çömleklerde kömürleşmiş ve bazıları çimlenmiş arpa taneleri ele geçirilmiştir; bu durum, odanın bira üretimi için kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir. Akropolün güneyinde yer alan 50x30 metre boyutlarındaki D Yapısı’nda ise 1200 m³ kapasiteli büyük bir silo ortaya çıkarılmıştır. Yapılan analizlerde beş buğday türü (einkorn, emmer, sanduri, ekmeklik/sert buğday, arpa) ile birlikte foxtail millet, mercimek, burçak, mürdümlük, bezelye ve keten bitkilerinin kalıntılarına rastlanmıştır.

Güncel Durum ve Koruma Çalışmaları

Sivas Valiliği’nin açıklamasına göre, Sarissa’nın turizme kazandırılması yönünde çalışmalar başlatılmıştır. Vali Salih Ayhan, bölgeyi ziyaret ederek kazı ekibinden bilgi almış ve Sarissa ile Samuha’nın tarihî değerinin korunarak tanıtılması gerektiğini ifade etmiştir. Kazılarda ele geçen eserler Sivas Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmekte olup, bazı örnekler Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde yer almaktadır.

Sarissa Antik Kenti, sahip olduğu mimari, yazılı belgeler ve arkeolojik buluntular aracılığıyla Hitit İmparatorluğu’nun kentleşme, dini ritüeller, ekonomik faaliyetler ve mühendislik uygulamaları açısından önemli bir örneğini sunmaktadır. Tapınak yapıları, özellikle C Yapısı olarak tanımlanan Fırtına Tanrısı Tapınağı, yalnızca büyüklüğüyle değil aynı zamanda kutsal işleviyle de dikkat çekmektedir. Ayrıca kentte ele geçen çivi yazılı tabletler, Sarissa’nın yalnızca bir yerleşim alanı değil, aynı zamanda kült merkezlerinden biri olduğunu da ortaya koymaktadır. Kentteki su yapıları, depolama sistemleri ve savunma mimarisi, Hititlerin teknik bilgi birikimini ve şehir planlamasındaki öngörüsünü yansıtmaktadır. Bugüne kadar gerçekleştirilen kazı çalışmaları, Sarissa’nın tarihsel kimliğini ve Anadolu arkeolojisindeki yerini belirginleştirmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda, bu yerleşimin Hitit dönemi taşra kentleri arasında ayrıcalıklı bir konuma sahip olduğu anlaşılmaktadır.