Gök Medrese, Anadolu Selçuklu mimarisinin en seçkin örneklerinden biri olarak 1271 yılında Sivas'ta inşa edilmiştir. Yapı, mimarisi ile süsleme sanatını uyum içinde bir araya getirmekte olup özellikle firuze renkli çinileri, anıtsal mermer taç kapısı, çifte minareli cephe düzeni ve detaylı süslemeleriyle dikkat çeker. İnşa ettireni Vezir Sahip Ata Fahreddin Ali, dönemin sultanı ise III. Gıyaseddin Keyhüsrev'dir. Medrese uzun süre dinî eğitim kurumu olarak hizmet vermiştir. Günümüzde ise yapının restorasyon süreci devam etmektedir.

^{Gök Medrese (Türkiye Kültür Portalı)}

Tarihi

Yapının çeşitli bölümlerindeki yazıtlardan, Gök Medrese’nin Anadolu Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde, Vezir Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından 1271 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi tarafından “Kızıl Medrese” olarak adlandırılan bu yapı, Sivas’taki üç önemli Selçuklu medresesinden biridir. Yapının doğu yönündeki ana eyvanı yıkılmış ve daha sonra Müftü Seyyid Abdullah Efendi tarafından ahşap olarak yeniden yapılmıştır. 1926 yılında Sivas Müzesi’ne dönüştürülmüş, 1967’ye kadar müze olarak hizmet vermiş ve sonrasında bir süre imam hatip okulu olarak kullanılmıştır.

Mimari Plan ve Yapı Özellikleri

Gök Medrese açık avlulu, iki katlı ve dört eyvanlı plan şemasına sahiptir. 24,25 x 14,50 metre ölçülerindeki avlunun iki yanı revaklı olup yedi açıklıklı revakların arkasında yan eyvanlar ve üçer adet sivri beşik tonozlu hücreler yer almaktadır. Giriş eyvanı yıldız tonozla örtülüdür. Sağdaki kapıdan mescit, soldakinden darülkurra kısmına ulaşılmakta, minarelere ise bu birimlerin içinden çıkılmaktadır. Mescit kare planlı olup 5,20 x 5,20 metre ölçülerindedir ve kubbesi onaltıgen kasnak üzerine Türk üçgenleriyle geçiş sağlanarak oturtulmuştur.

^{Gök Medrese (Türkiye Kültür Portalı)}

Taç Kapı ve Cephe Düzeni

Medresenin 31,25 metrelik cephesi, cepheden 1,80 metre kadar önde yer alan 4x7 metre boyutlarındaki taç kapı ile belirginleşmektedir. Taç kapının iki yanındaki minarelerle birlikte yükseklik 25 metreye ulaşır. Minare gövdelerinde iri eşkenar dörtgenler ve sekiz köşeli yıldızlar kullanılmıştır. Taç kapının sağında üç lüleli çeşme, geometrik bordürlerle bezelidir. Taç kapının dış şeritlerden sonra üç yönden dönen bitkisel ve geometrik bordürlerle çevrelendiği görülür. Mukarnaslı kavsara 14 sıralı olup petek manzarası sunmaktadır. Üst köşe taşlarında girift hayvan başlarıyla dolu yaprak kabartmalar bulunur.

Hayat Ağacı ve Figüratif Süslemeler

Taç kapı ve minare altlarında yer alan hayvan figürlü kabartmalar, Türklerin on iki hayvanlı takvimine gönderme yapar. Hayat ağacı motifi, kartal, kuş ve nar meyvesiyle birlikte simetrik olarak her iki minare altında da işlenmiştir. Bu düzenleme, Anadolu Selçuklu sanatında rastlanan figüratif süslemelerin özgün bir örneğidir.

Malzeme, Teknik ve Tezyinat

Zemin katta mermer ve kalker, minarelerin üst yarısında ise tuğla kullanılmıştır. Taç kapının inşasında kullanılan mermer, ışık ve gölge oyunlarıyla yapıya mimari derinlik katmaktadır. Sırlı tuğla ve çini mozaik süslemeler, özellikle minarelerde ve mescit mihrabında görülür. Mescit mihrabının çevresi koyu mavi, mor ve firuze renkli çinilerle, çiçekli kufi tarzda yazılmış ayetlerle çevrilidir. Aynı zamanda firuze zeminde kufi yazı ile Ayetel Kürsi'nin yer alması dikkat çekicidir.

Mimarı: Kalûyanü’l-Konevî

Medresenin mimarı Kalûyanü’l-Konevî’dir. Adı vakfiyede geçmese de köşe sütunlarındaki panolardan birinde belirtilmiştir. Önceleri Hristiyan olan Kalûyan’ın, Mevlana ile tanışarak Müslüman olduğu ve onun müridi olduğu aktarılır. Sanat eğitimini Kelük bin Abdullah’tan alan Kalûyan, Sahip Ata’nın yapılarında çalışmış, mimari ve süsleme sanatındaki yetkinliği Gök Medrese’de zirveye ulaşmıştır. 1290’lı yıllarda vefat ettiği bilinmektedir.

Vakfiye ve Eğitim Yapısı

Gök Medrese’nin orijinal vakfiyesi günümüze ulaşmış ve medresenin fıkıh/hukuk ağırlıklı bir eğitim kurumu olduğu anlaşılmıştır. Vakfiyeye göre müderrisin Şafii mezhebinden olması tercih edilmiş, bulunamaması durumunda Hanefi müderris geçici olarak atanmıştır. Eğitim, mezhep farkı gözetilmeksizin öğrencilere açıktır. Vakıf gelirleri arasında 85 dükkân, 2 han, 2 hamam, 5 havasib, 1 işyeri, 30 hücre, 18 ev, 1 yağhane, 2 emlak, 4 bostan, 12 arazi ve 9 köy bulunmaktadır.

Süsleme ve Sanatsal Değer

Gök Medrese’nin taş, tuğla ve çiniden oluşan cephe süslemesi, taş işçiliği ve çini tezyinatı açısından Anadolu Selçuklu çini sanatının en zengin örneklerini yansıtır. Özellikle Konya İnce Minareli Medrese ve Erzurum Çifte Minareli Medrese ile benzerlikler gösteren minareler, tuğla ve çini bezemeleriyle dikkat çeker. Eyvanın arka duvarındaki çiniler, Büyük Selçukluların Harrekan kümbetlerindeki geleneğin devamıdır.

Koruma

Gök Medrese, 08.07.1977 tarihinde A-646 sayılı kararla tescillenmiştir. Günümüzde T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir ve kapsamlı bir restorasyon süreci içerisindedir. 1824 ve 1904 yıllarında onarımdan geçirilmiştir. 1940’lı yıllarda ise minare şerefelerinin üst kısmı onarım görmüştür. Eğitim faaliyetlerine ayrılan bütçe, müderris maaşları ve idari kadro büyüklüğü bakımından dönemin önde gelen medreseleri arasında yer almıştır.

^{Gök Medrese (Türkiye Kültür Portalı)}

Gök Medrese, XIII. yüzyıl Anadolu Selçuklu dönemi mimarisinin özgün bir temsilcisi olarak plan şeması, cephe düzeni, taç kapısı, figüratif süslemeleri ve vakfiye zenginliğiyle öne çıkmaktadır.