Seferberlik çöreği, Balıkesir ilinin Savaştepe ilçesine bağlı Sarıbeyler Mahallesi'ne özgü, susamlı bir ekmek çeşididir. Türk milletinin tarihte verdiği mücadelelerin simge yiyeceklerinden biri olarak kabul edilir. Özellikle Çanakkale ve Kurtuluş Savaşı yıllarında cepheye giden askerlerin önemli azıklarından biri olması nedeniyle "seferberlik" adını almıştır.

Yörede "Sarıbeyler Çöreği" olarak da bilinen bu beslenme unsuru, 2014 yılında "Sarıbeyler Seferberlik Çöreği" adıyla Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanteri'ne dahil edilmiştir. Ayrıca, 12 Eylül 2022 tarihinde Balıkesir Büyükşehir Belediyesi tarafından mahreç işareti olarak tescil edilmiştir.

^{Seferberlik Çöreği (AA)}

Özellikleri

Seferberlik çöreği, yaklaşık 450-480 gram ağırlığında, 26 cm çapında ve 2 cm kalınlığında daire şeklinde üretilir. Çöreğin en önemli ayırt edici özelliklerinden biri tok tutması ve uzun süre bayatlamamasıdır. Oda sıcaklığında 7 güne kadar tazeliğini koruyabilen çörek, kurutulduğunda veya dondurulduğunda 6 aya kadar saklanabilir. Bu durumun, kullanılan kök maya ve pişirme yöntemiyle ilgili olduğu belirtilmiştir. İçeriğindeki ekşi maya, tarhana ve yoğurdun oluşturduğu asitlik sayesinde mayalanma süresi kısalır ve bayatlama gecikir. Tarhana, çöreğe hafif ekşi bir aroma verir. Çöreğin malzemeleri arasında tarhana, zeytinyağı, yoğurt, un, şeker ve susam bulunur; bu bileşenler sayesinde besleyici ve enerji verici özelliğe sahiptir.

Yapım Süreci

Seferberlik çöreğinin hazırlanmasında geleneksel yöntemler kullanılır. Ana bileşenleri ekmeklik buğday unu, ekşi hamur mayası, su ve tuzdur. Çöreğin üzeri susamla kaplanır. Ekşi hamur mayası ise tarhana, yoğurt, ekmeklik buğday unu, beyaz şeker, zeytinyağı ve su kullanılarak hazırlanır.

Tarhana Hazırlığı: Tarhana için ekmeklik buğday unu, yoğurt, nohut ve su kullanılır. Kaynatılmış suya un eklenerek 50−60^∘C sıcaklıkta pişirilir. Ayrı bir kapta yoğurt ve haşlanmış nohut karıştırılır, bu karışıma eklenip yoğurulur. Elde edilen hamur bezeler halinde şekillendirilip üzeri yoğurtla kaplanır. Oda sıcaklığında 12 saat dinlendirildikten sonra küçük parçalara ayrılır ve gıda ile temasa uygun bez üzerinde 2 saat güneş ışığında dinlendirilir. Elle ovularak pirinç tanesi büyüklüğüne getirilir ve bir gün daha güneşte kurumaya bırakılır. Tarhana, ekşi hamur mayası yapımından önce 8 saat suda bekletilir.

Ekşi Hamur Mayası Hazırlığı: Yoğurt, su, zeytinyağı, ekmeklik buğday unu, şeker ve suda bekletilmiş tarhana homojen bir karışım elde edilinceye kadar karıştırılır ve yoğurulur. Hamur, 12 saat oda sıcaklığında (21°C) dinlendirilir.

^{Seferberlik Çöreği (AA)}

Çörek Hamurunun Hazırlanması: Ekmeklik buğday unu ve su karıştırılır. Ardından tuz ve ekşi hamur mayası eklenerek yoğurulur. Elde edilen hamur 1 saat dinlendirildikten sonra yaklaşık 500 gramlık bezeler halinde bölünür.

Şekillendirme ve Susamlama: 20 dakika daha dinlendirilen bezeler, elde yuvarlatılarak 26 cm çapında ve 2 cm kalınlığında daire şeklini alır. Alt ve üst yüzeyleri bolca susamla kaplanır. Genellikle kabuklu sarı susam kullanılır; bu susam meşe külü ve sıcak su karışımında bekletilerek kabukları ayrılır ve rengi beyaza döner. Piyasadan temin edilen beyaz susam da kullanılabilir.

Pişirme: Susamla kaplanan hamurlar, bir saat daha dinlendirildikten sonra odun ateşiyle 250°C sıcaklıkta ısıtılmış taş fırında 10-15 dakika pişirilir. Fırından çıkarılan çörekler temiz bir bez üzerine tek tek serilir ve kurumaması için üzeri örtülerek 1 saat kadar bekletilir. Pişirme işlemi genellikle her evin bitişiğinde bulunan odun fırınlarında yapılır.

Kültürel Önemi

Seferberlik çöreği, Balıkesir'in Savaştepe ilçesi mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir. Geçmişte cepheye giden askerlerin yaklaşık 7 gün süren yolculukla cepheye ulaştırılan vazgeçilmez azığı olmasıyla bilinir. Milli Mücadele yıllarında Savaştepe yakınında oluşturulan cephede Yunanlılara karşı çarpışan Türk askerine Sarıbeyler kadınları bu çörekten yapıp götürmüşlerdir.

Günümüzde de bu gelenek sürdürülmektedir. Özellikle dini bayramlarda kadınların imece usulüyle hazırladığı çöreklerin komşulara dağıtılması "çörekleşme geleneği" olarak bilinir. Çocuklar için yapılan “çak çak çöreği” de geleneksel beslenme kültürünün bir parçasıdır. Eskiden düğün öncesinde oğlan evinden kız evine hasır sepetlerle gönderilen çörekler ve helva, düğün davetiyesi (okuntu) olarak dağıtılmıştır. Sarıbeyler'de gelin, düğün veya ölüm gibi hiçbir önemli olayın çöreksiz geçmediği, gelen misafirlere ikram edildiği ve hediye olarak verildiği belirtilmiştir. Çöreğin üretiminin tüm aşamaları Balıkesir'in Savaştepe ilçesinde gerçekleştirilmektedir.

Denetim

Seferberlik çöreğinin üretim süreçleri, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi koordinasyonunda, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, Savaştepe Belediyesi, Savaştepe İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Savaştepe Esnaf ve Sanatkarlar Odası'ndan konuda uzman birer kişinin katılımıyla oluşan dört kişilik bir denetim merci tarafından yapılır.

Denetimler, üretimde kullanılan bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk ile "Savaştepe Sarıbeyler Seferberlik Çöreği" ibaresi ve mahreç işareti ambleminin kullanımının uygunluğunu kapsar. Denetimler düzenli olarak yılda bir defa, gerekli görülen durumlarda ve şikâyet halinde ise her zaman gerçekleştirilir.