Semercilik, yüzyıllar boyunca insanla hayvanın birlikte sürdürdüğü yaşamın vazgeçilmez el sanatlarından biridir. Usta ellerde şekillenen semerler, yalnızca yük taşımaya değil, aynı zamanda geleneksel kültürün izlerini taşıyan bir zanaat mirasına da hizmet eder.
Semer; eşek, katır, at ve deve gibi yük ve binek hayvanlarının sırtına yerleştirilen, yük taşıma ya da binme amaçlı kullanılan, genellikle ağaç iskelet üzerine keçe, deri ve ot gibi malzemelerin sarılmasıyla oluşturulan geleneksel bir koşum aracıdır. Hayvanın sırtını koruma işlevi gören semer, dengeli yapılmadığında hayvana ciddi zararlar verebileceği için titizlikle üretilmesi gereken bir zanaat ürünüdür. Bu işi icra eden ustalara “semerci” denir.
Semercilik (AA)
Yapım Süreci ve Teknik Özellikler
Semer yapımı yöreden yöreye küçük farklılıklar gösterse de temel yapı ve üretim adımları büyük ölçüde ortaktır:
Ana Malzemeler
- Ahşap iskelet: Gürgen, meşe, çınar veya kavak gibi dayanıklı ağaçlardan yapılır.
- Keçe ve deri: Yumuşaklık ve dayanıklılık sağlar.
- Saz veya çil: Yatak kısmını doldurmak için kullanılır.
- Telis, çuval, brandalar: İç kısımların sarımı ve dış kaplama için.
- Kazil ipi, çuvaldız, biz: Dikim ve montaj işlemleri için.
- Süsleme malzemeleri: Ponpon, boncuk, renkli ipler (özellikle binek semerlerde).
Yapım Aşamaları
- İskeletin Hazırlanması: Ön ve arka "kaş" parçaları ile “yan tahtalar” bir araya getirilerek semerin ana iskeleti oluşturulur.
- Yatak Kısmı: Telis veya çuval bezi dikilir, içerisine saz veya çil doldurularak şekil verilir.
- Kaplama: Üst yüzeye keçe ya da halı, alt yüzeye ise hayvanın rahatlığını sağlayacak yumuşak keçe dikilir.
- Montaj: İskelet yatak üzerine yerleştirilir ve sabitlenir.
- Son Dokunuşlar: Kullanım amacına göre sade veya süslemeli olarak tamamlanır.
Ölçüm ve Ustalık
Ölçü genellikle göz kararıyla belirlenir. Bu, ancak yılların deneyimiyle kazanılan bir beceridir. Ustaların aktardığına göre semer yapmak anlatılarak değil, usta-çırak ilişkisi içinde birebir deneyimlenerek öğrenilmelidir.
Semercilik (AA)
Bölgesel Varyasyonlar
Muş
Semercilik burada babadan oğula aktarılan, tamamen el emeğine dayalı bir sanat olarak varlığını sürdürmüş, usta-çırak zinciri ne yazık ki tamamlanamamıştır. Meşe ağacından yapılan iskeletler, Güroymak’tan toplanan çiller ve geçmişte Ermeni ustalardan öğrenilmiş tekniklerle yürütülmüştür.
Konya ve Çevresi
Konya’nın merkez köylerinde eşek semeri yaygındır. İki tip eşek semeri vardır: Uzun semer (boyunlu) ve kısa semer (çatal). Yapımda çuval, keçe ve ahşap malzeme kullanılır. Semerci dükkânları genelde küçük ve sadedir. Ustalar bir seki üzerinde çalışır, semerler tavana asılarak sergilenir.
Kahramanmaraş
Yumuşatılmış deriler, keçeden yapılmış “kürtün” üzerine monte edilir. Ahşap aksam deri üzerine, keçe ise alt kısma dikilir. Deri kolonlar ve çivilerle tutturulan parçalar, geçirme tekniğiyle bir araya getirilir. Mesleğin ekonomik getirisi düşüktür.
Bursa
Tarım ve hayvancılığın etkisiyle hem binek hem yük taşıma amacıyla semer üretimi gelişmiştir. Gürgen kasnaklar, saz dolgular ve keçi derileriyle oluşturulan semerler, işlevine göre süslemeli ya da sade üretilir. Turistik hediyelik olarak minyatür semerler de yapılmaktadır.
Semercilik (AA)
Kültürel Değeri ve Dönüşüm
Semercilik yalnızca bir zanaat değil, aynı zamanda somut ve somut olmayan kültürel mirasın temsilcisidir. Usta-çırak ilişkisiyle aktarılan bilgi, üretim sürecinde kullanılan malzemeler, el yapımı araç gereçler ve zanaatkâr öyküleriyle kültürel belleğin taşıyıcısıdır. Türkiye'de semercilik, UNESCO'nun Yaşayan İnsan Hazineleri kriterlerini taşıyan ender meslekler arasındadır.
