Nalbantlık, tırnaklı hayvanlara — özellikle at, eşek, katır ve öküzlere — nal çakma işiyle uğraşan zanaatkârların mesleğidir. Arapça "nal" (ayakkabı) ve Farsça "bent" (bağ) sözcüklerinden türetilmiştir. Nal, çeki ve yük hayvanlarının tırnaklarını korumak için ayaklarına çakılan demir levha, nalbant ise bu işi icra eden kişidir.

^{Nalbantlık (AA)}

Tarihsel Arka Plan

Hayvan gücü, ulaşım, haberleşme ve savaş teknolojisinin temelini oluşturduğu dönemlerde nal ve nalbantlık, yaşamın ayrılmaz parçası olmuştur. En eski demir nallar MÖ. 1. yüzyıla ait Kelt mezarlarında bulunmuştur. Buna karşılık Orta Asya’daki Türk toplumlarında at ve benzeri hayvanlara nallama uygulamasının çok daha erken başladığı düşünülmektedir. Atın ehlileştirilmesi MÖ. 8. yüzyıla dek uzanır. Yazılı kaynaklar, heykel ve kabartmalar bu konuda sınırlı kalırken, saz ve keçe gibi malzemelerden yapılan ilkel tırnak koruyucuları nalların atasal formunu temsil eder.

Kültürel Önemi ve Sözlü Hafızası

At Türk toplumunda yalnızca binek değil; efsane, mitoloji ve atasözlerinin de başkahramanıdır. “Bir mıh bir nal, bir nal bir at kurtarır, bir at bir yiğit kurtarır” ^【1】 sözünde olduğu gibi, nallamanın önemi halk söylemine de girmiştir. Atla ilgili yüzlerce atasözü vardır. 1922 yılında Konya’da kurulan Nalbant Mektebi’nin mezuniyet töreninde Atatürk, sanatların en basiti ve şereflisidir… Nalbantlar toplumda hürmet ve haysiyete layıktır.” sözleriyle mesleğin önemini vurgulamıştır. ^【2】 

Ustalık, Yapım Süreci ve Teknik Detaylar

Nal yapımı ve çakılması, teknik bilgi ile ustalık isteyen zanaat kollarıdır. Nalın şekillendirilmesi, kullanılan malzemeye göre değişse de ocak, körük, örs, çekiç, zımba, kıskaç gibi araçlar hem Konya hem İzmir geleneğinde temel ekipmanı oluşturur.

• Alaturka (düz) nal, genellikle sac levhadan yapılır. Ön ayaklar için yuvarlak, arka ayaklar için sivri biçimlendirilir. Göbek kısmı 3 mm, kenarları 6 mm kalınlıktadır. Mıh yuvaları zımba ile açılır.
• Alafranga (mahmuzlu) nal, U biçimlidir. Özellikle şehir içi asfalt zeminde kullanılan hayvanlara çakılır. Mahmuzsuz ve lastikli türleri vardır.
• Lastikli nalçalar, kamyon lastiği yerleştirilerek elde edilir; modern sokak koşullarına daha uygunluk gösterir.

^{Nalbantlık (AA)}

Nalın Çakılması ve Nallama Sanatı

Nallama işleminde hayvanın ayağı sabitlenir; eski nal kerpetenle sökülür. Suntıraç adı verilen keskin ağızlı bıçakla tırnak düzeltilir ve yeni nal, tırnağın et kısmına zarar vermeden çakılır. Mıhlar kıvrılıp törpülenir. Uygun alet kullanımı nalbantın becerisini ve hayvanın rahatlığını belirler. Yavaşı adı verilen ahşap düzenek, huysuz hayvanların sakinleştirilmesinde kullanılır.

Çarşıların Zanaatkâr Düzeni ve Demirciliğin Rolü

Nalbantlar çoğunlukla demircilerin bulunduğu çarşılarda faaliyet göstermiştir. Saraçlar (koşum takımı yapanlar), nalcılar (nal üreten ama çakmayan ustalar) ve nalbantlar yan yana dükkânlarda çalışarak zanaatın bütününü oluşturmuştur.

Demirciler yalnızca nal üretmekle kalmayıp kazma, çapa, tahra, orak, kilit, menteşe gibi birçok araç da üretmişlerdir. Ocakta külçe demiri körükle ısıtarak şekillendirme işi MÖ. 1150’lerden bu yana Anadolu’da sürdürülen bir miras olmuştur. Günümüzde fabrikasyon ürünlerin yaygınlaşmasıyla birlikte bu meslekler de geri plana düşmüştür. Son ustalar günde sadece birkaç hayvan nallayabildiklerini, gençlerin çırak olmak istemediğini ifade etmektedirler.

^{Nalbantlık (AA)}

Baytarlık ve Cambazlık Yönü

Nalbantlık yalnızca bir zanaat değil, aynı zamanda hayvan sağlığına dair pratik bilgilerin de aktarıldığı bir uzmanlık alanı olmuştur. Hayvan hastalıklarını tanıyıp tedavi edebilen nalbantlar, sahipleri tarafından adeta baytar ya da cambaz olarak görülmüştür. Ancak bu kazanç çizgisi her zaman etik ilkelere dayanmak zorundadır.

İnanç ve Simgesel Değer

Zanaatin manevi boyutunda ustalar mesleklerini Ebul Süleyman İbn Kasım’a, demirciliği ise Hz. Davud’a dayandırır. Köroğlu efsanesinde geçen bir nalbant öyküsü gibi halk anlatıları, mesleğin kültürel bellekteki yansımasını oluşturur.

Yok Oluş ve Dönüşüm

Ulaşımda motorlu araçların yaygınlaşması ve asfalt yolların hayatın her alanını kuşatmasıyla birlikte nalbantlık mesleği hızlı bir gerileme sürecine girmiştir. Çarşı düzeninin bozulması, hayvan sayısının azalması ve zanaatın ekonomik açıdan yetersiz kalması, mesleği unutulmaya yüz tutmuş sanatlar arasına taşımıştır.