Simülasyon, bir sistemin ya da sürecin davranışlarının, gerçek dünya koşulları altında çalışıyormuş gibi modellenip gözlemlenmesini sağlayan analitik bir yöntemdir. Başka bir ifadeyle, gerçek bir sistemin matematiksel, mantıksal veya fiziksel modelini oluşturarak, bu model üzerinde deney yapmaya olanak tanıyan bir süreçtir.

Simülasyonun temel amacı, sistemin gerçek hayatta nasıl davranacağını anlamak, performansını değerlendirmek ve çeşitli senaryolar altında ortaya çıkabilecek sonuçları önceden görebilmektir. Bu yönüyle simülasyon, karmaşık sistemlerin anlaşılmasında, planlanmasında ve optimize edilmesinde etkili bir araçtır.

^{Simülasyon Teknolojisi Örneğine Ait Görsel (AA)}

Modelleme ve simülasyon birbirini tamamlayan iki süreçtir: modelleme, sistemin soyut bir temsilini oluştururken; simülasyon, bu modelin dinamik koşullar altında işletilmesini ifade eder. Böylece sistem doğrudan müdahale edilmeksizin analiz edilebilir.

Tarihçe

Simülasyon kavramının kökeni insanlığın deneysel düşünme sürecine kadar uzanır. Ancak bilimsel anlamda ilk uygulamalar 20. yüzyılın ortalarına dayanır. II. Dünya Savaşı sırasında, askeri stratejilerde olası senaryoların denenmesi amacıyla simülasyon temelli taktiksel çalışmalar yürütülmüştür.

1950’lerde bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle simülasyon matematiksel bir disiplinde dönüşmüş, Monte Carlo yöntemleri gibi olasılık temelli yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. 1960 ve 1970’li yıllarda bilgisayar destekli simülasyon teknikleri mühendislik, üretim, trafik akışı ve ekonomi alanlarında uygulanmaya başlamıştır.

1980’lerden itibaren kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasıyla simülasyon yazılımları (örneğin GPSS, SIMAN, Arena) araştırma ve endüstri alanlarında kullanılmaya başlanmış; 2000’li yıllarda ise sanal gerçeklik (VR), artırılmış gerçeklik (AR) ve dijital ikiz (digital twin) teknolojileriyle bütünleşmiştir.

Günümüzde simülasyon; sağlık, eğitim, havacılık, enerji yönetimi ve savunma endüstrisi gibi alanlarda hem eğitim hem de karar destek aracı olarak kullanılmaktadır.

Modelleme ve Simülasyon Arasındaki İlişki

Kaynaklara göre modelleme, bir sistemin belirli yönlerini açıklayan soyut bir temsilin (modelin) oluşturulmasıdır. Simülasyon ise bu modelin zaman içinde işletilerek sistemin olası davranışlarının incelenmesi sürecidir.

Bu ilişki şu şekilde özetlenebilir:

• Modelleme, sistemin “nasıl çalıştığını” tanımlar.
• Simülasyon, bu çalışmanın “nasıl sonuçlar doğurduğunu” gösterir.

Örneğin, bir hastanedeki hasta akışının modellenmesi; yatak kapasitesi, doktor sayısı, bekleme süreleri gibi parametrelerin belirlenmesini içerir. Bu model üzerinde yapılan simülasyon, farklı yoğunluk koşullarında sistemin performansını test etmeye olanak tanır.

Bu süreç, gerçek sistem üzerinde müdahale etmeden analiz yapılabilmesi bakımından hem ekonomik hem de güvenli bir yöntemdir.

Simülasyon Türleri

Simülasyonlar, amaç ve kullanılan yöntemlere göre çeşitli sınıflara ayrılır.

1. Ayrık Olay Simülasyonu (Discrete Event Simulation – DES):Sistem olaylarının belirli zaman aralıklarında gerçekleştiği modellerdir. Üretim hatları, lojistik ve hizmet sistemlerinde kullanılır. Her olay (örneğin bir müşterinin gelmesi, bir makinenin arızalanması) belirli bir zaman noktasında meydana gelir.
2. Sürekli Simülasyon (Continuous Simulation):Sistem değişkenlerinin zamanla sürekli olarak değiştiği süreçlerdir. Kimya mühendisliği, fiziksel sistem modellemesi ve enerji yönetimi gibi alanlarda kullanılır.
3. Hibrit Simülasyon:Ayrık ve sürekli simülasyonların birleştirilmesidir. Örneğin bir üretim hattında makine hareketleri sürekli değişirken, ürün geçişleri ayrık olaylarla temsil edilir.
4. Gerçek Zamanlı Simülasyon:Fiziksel sistemle eşzamanlı çalışan simülasyon türüdür. Uçuş ve sürüş simülatörleri, robotik sistemlerin testlerinde kullanılır.
5. Fiziksel (Donanım Tabanlı) Simülasyon:Gerçek ortama benzer bir şekilde fiziksel araçlar veya mankenler kullanılarak yapılan uygulamalardır. Özellikle tıp ve mühendislik eğitiminde tercih edilir.

Simülasyon Süreci

Modelleme ve simülasyon literatürüne göre bir simülasyon çalışması şu aşamalardan oluşur:

1. Problemin Tanımlanması: Amaç ve sistem sınırları belirlenir.
2. Modelin Oluşturulması: Sistemi temsil eden mantıksal veya matematiksel yapı kurulup doğrulanır.
3. Doğrulama ve Geçerleme (Validation): Modelin gerçek sistemi yeterince temsil edip etmediği test edilir.
4. Simülasyonun Yürütülmesi: Farklı senaryolar altında model çalıştırılır.
5. Sonuçların Analizi: Elde edilen veriler istatistiksel olarak değerlendirilir ve karar destek amacıyla yorumlanır.

Bu aşamalar hem eğitimde hem endüstriyel uygulamalarda standart bir yöntem olarak kabul edilmektedir.

Eğitim ve Sağlık Alanında Simülasyon

Sağlık bilimlerinde simülasyon özellikle hemşirelik, tıp ve acil müdahale eğitimlerinde kritik bir role sahiptir. Simülasyon, öğrencilerin ve sağlık çalışanlarının gerçek hastalarla karşılaşmadan önce güvenli bir ortamda beceri kazanmasını sağlar. Bu uygulamalar şunları kapsar:

• Senaryo temelli eğitimler: Gerçek vakalara dayalı klinik durumların canlandırılması.
• Hasta simülatörleri: Gerçek insan tepkilerini taklit eden elektronik mankenlerin kullanılması.
• Sanal gerçeklik ortamları: VR tabanlı cerrahi veya tıbbi müdahale eğitimleri.

Simülasyon destekli eğitim, hataları azaltır, iletişim ve ekip çalışmasını güçlendirir, hasta güvenliğini artırır. Bu nedenle, hem lisans düzeyinde hem de mesleki gelişim programlarında yaygın biçimde kullanılmaktadır.

Mühendislik ve Endüstriyel Uygulamalar

Mühendislikte simülasyon; sistem performansını analiz etmek, maliyetleri azaltmak ve üretim süreçlerini optimize etmek için kullanılır.

• Üretim Sistemleri: Farklı makine yerleşimleri veya kapasite senaryoları test edilerek verimlilik artırılır.
• Trafik ve Ulaşım: Sinyal süreleri, araç yoğunluğu ve yol tasarımlarının etkileri incelenir.
• Enerji Sistemleri: Elektrik şebekesi, yenilenebilir enerji kaynakları veya ısı dağıtım ağlarının davranışı modellenir.
• Savunma ve Havacılık: Uçuş simülatörleri ve askeri strateji analizleri ile güvenli test ortamları sağlanır.

Bu tür uygulamalarda kullanılan yazılımlar genellikle matematiksel optimizasyon, sistem dinamiği ve ayrık olay simülasyonu temellerine dayanır.

Avantajlar

Simülasyonun temel avantajları kaynaklara göre şu başlıklar altında toplanabilir:

• Güvenli Deney Ortamı: Gerçek sistem üzerinde risk oluşturmadan test yapılabilir.
• Maliyet Tasarrufu: Fiziksel prototipler veya saha denemeleri yerine sanal modeller kullanılır.
• Zaman Verimliliği: Uzun süren süreçler kısa sürede analiz edilebilir.
• Eğitim Kalitesi: Uygulamalı öğrenme imkânı sağlar.
• Karar Destek: Yönetim ve mühendislik alanlarında farklı senaryoların sonuçlarını öngörmeye olanak tanır.

Sınırlılıklar ve Zorluklar

Simülasyon sistemlerinin güçlü yönleri yanında bazı sınırlamaları da vardır:

• Model Karmaşıklığı: Gerçek sistemi tam temsil eden model oluşturmak zordur.
• Veri Doğruluğu: Girdilerin yanlış veya eksik olması, sonuçları yanıltabilir.
• Maliyet: Gelişmiş yazılım ve donanım sistemleri yüksek maliyetli olabilir.
• Uzmanlık Gereksinimi: Modelleme, istatistik ve programlama bilgisi gerektirir.

Bu nedenlerle simülasyon, her zaman gerçek sistemin birebir yansıması olarak görülmemeli; ancak karar destek aracı olarak kullanılması önerilmelidir.

Simülasyonun Geleceği ve Yeni Eğilimler

Simülasyon teknolojileri dijital ikiz, yapay zekâ, bulut bilişim ve artırılmış gerçeklik sistemleriyle birleşik hareket etmektedir. Özellikle endüstriyel alanlarda dijital ikiz yaklaşımı, fiziksel sistemin dijital bir kopyasının oluşturulmasını ve bu kopya üzerinde sürekli simülasyon yapılmasını mümkün kılmaktadır.

Yapay zekâ destekli simülasyonlar, geçmiş verilerden öğrenerek senaryo üretmekte; sağlık ve üretim sektörlerinde kestirimci analiz (predictive simulation) olarak adlandırılan yeni bir alan yaratmaktadır.

Simülasyon, karmaşık sistemlerin analizinde, eğitimde ve karar destek süreçlerinde vazgeçilmez bir araçtır. Gerçek sistemleri kesintiye uğratmadan deney yapma olanağı sunması, onu bilimsel araştırmalarda ve eğitimde önemli bir yöntem hâline getirmiştir. Bilgisayar teknolojilerindeki ilerlemelerle birlikte simülasyon, artık yalnızca bir analiz yöntemi değil; sanal eğitim, dijital üretim ve sistem optimizasyonunun temel bileşeni hâline gelmiştir.