Surp Yerrortutyun Ermeni Kilisesi, Eskişehir’in Sivrihisar ilçesinde yer alan, tarihî ve mimari bakımdan önemli bir ibadethanedir. Kilisenin adı, Hristiyanlık inancındaki “Kutsal Üçlü” anlamına gelen Surp Yerrortutyun ifadesinden gelir. Anadolu’daki en büyük Ermeni kiliselerinden biri olarak kabul edilir.

^{Sivrihisar Surp Yerrortutyun Ermeni Kilisesi (Sivrihisar Belediyesi)}

İnşa Tarihi ve Yeniden Yapımı

İlk olarak 1650 yılında inşa edilen kilise, 1876 yılında çıkan bir yangın sonucu büyük zarar görmüş; 1881 yılında dönemin Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan döneminde, mimar Mintes Panoyat tarafından yeniden inşa edilmiştir.

Mimari Özellikleri

Surp Yerrortutyun Ermeni Kilisesi, 19. yüzyıl taşra mimarisini yansıtan anıtsal bir ibadethane olarak dikkat çeker. Kilisenin en göze çarpan yapısal öğeleri, her iki yanında simetrik şekilde yükselen çan kuleleridir. Bu kuleler, yapının dikey etkisini artırarak görkemli bir siluet oluşturur. Kilisenin inşasında kullanılan kızıl renkli kesme taşlar, yapıya hem estetik hem de yöresel bir kimlik kazandırmıştır. Bu nedenle halk arasında "Kızıl Kilise" olarak da anılır. Yapının iç mekânında zamanla silinmiş olsa da izleri hâlâ görülebilen freskler, dini ve sanatsal süslemelerin bir arada bulunduğunu gösterir. Fresklerdeki figüratif tasvirler, Ermeni kilise sanatının karakteristik özelliklerini yansıtır. Ayrıca yapının arka kısmında bir vaftiz odası, güney bölümünde ise papaz odası yer alır. Bu mekânsal düzenleme, kilisenin sadece ibadet yeri değil, aynı zamanda cemaat hizmetlerine yönelik çok işlevli bir yapı olarak tasarlandığını ortaya koyar.

Cephe ve Süsleme Unsurları

Kilisenin batı cephesi, mimari süslemeler açısından oldukça zengindir. Bu cephe, dört sütun benzeri plasterle üç bölüme ayrılmıştır. Giriş kısmı ise üçlü sivri kemerli bir sistemle vurgulanır. Girişin hemen üstünde ise figüratif ve simgesel kabartmalar yer alır:

• Melek figürleri,
• Kutsal ruhu simgeleyen güvercin,
• Dünya küresi,
• Kutsal Üçlü’nün temsili ikonografisi.

Yarım daire kemerli üst pencerelerin kilit taşlarına işlenmiş kabartma haç motifleri, yapıdaki Hristiyan sembolizmini destekler. Bu detaylar, yapının yalnızca ibadet yeri değil, aynı zamanda sanat ve inanç sembolleriyle örülmüş bir anlatı mekânı olduğunu ortaya koyar.

Onarımlar ve Kitabeler

Batı cephesinde bulunan pencerelerin kilit taşlarına yazılan sayılar, yapının inşa tarihinin 1881 olduğunu göstermektedir. İç mekândaki sütunlardan bazılarında farklı tarihlere işaret eden onarım yazıtları mevcuttur. Kuzeybatı köşeden ikinci, üçüncü ve dördüncü sütunlarda 1909, 1909/1902 ve 1905 yıllarına işaret eden tarihler okunmaktadır. Bu kitabeler, yapının 20. yüzyılın başlarında farklı dönemlerde onarımlar geçirdiğini ortaya koymaktadır.

Günümüzdeki Durumu

Surp Yerrortutyun Kilisesi, günümüzde fiziksel olarak büyük ölçüde ayakta olmakla birlikte iç mekânında ciddi tahribatlar mevcuttur. Ancak hâlâ özgün mimari detaylarını koruyan bu yapı, yalnızca bir ibadethane değil, aynı zamanda çok kültürlü Osmanlı taşra yaşamının izlerini taşıyan bir tarihî yapı olarak değerlidir.