Sof domatesi, Türkiye’nin Gaziantep ili Şehitkâmil ilçesine bağlı Sof Yaylası’nda yetiştirilen, Solanum lycopersicum türüne ait yerel bir domates çeşididir. 25 Aralık 2023 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş olan bu ürün, Gaziantep Ticaret Borsası tarafından coğrafi işaret korumasına alınmıştır. Tescil, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında gerçekleştirilmiştir. Sof domatesi, iri ve dilimli yapısıyla hem görsel olarak dikkat çeker hem de yumuşak dokusu ve yüksek su içeriğiyle taze tüketimde öne çıkar. Ortadan kesildiğinde damarlı yapısı belirginleşen bu domates, ince kabuğu ve yeşilden kırmızıya geçişli rengiyle bölgeye özgü karakteristik bir görünüm sergiler.

Coğrafi Yayılım ve Ekolojik Özellikler

Sof domatesi yalnızca Sof Yaylası sınırları içinde yetiştirilmektedir. Bu yayla; Zülfikar, Öğümsöğüt, Işıklı, Sofalıcı, Yamaçoba, Karadede ve Dımışıklı mahallelerini kapsar. Deniz seviyesinden yüksekliği 1042–1234 metre arasında değişen bölge, güneydeki Sof Dağları sayesinde yaz ve kış rüzgârlarından korunur. Bu doğal bariyer, don zararlarını önleyerek ürünün sağlıklı gelişimini destekler.

Ürün Özellikleri

Sof domatesi erkenci ve oturak yapılı bir çeşittir. Meyvesi iri, dilimli, yumuşak dokulu, ince kabuklu ve oldukça suludur. Ağırlığı 180–300 gram arasında değişir. Ortadan kesildiğinde damarlı bir yapı sergiler. Renk geçişi yeşilden kırmızıya doğru olup tam olgunlukta kırmızı renge ulaşır. Kuru madde oranı %4,8–5,4 arasında değişir. Raf ömrü kısa, nakliyeye dayanıklılığı düşüktür. Bu özellikleriyle taze tüketim için uygundur.

Üretim

Sof domatesi üretimi, yalnızca bir önceki sezonda aynı coğrafi sınırda yetiştirilen bitkilerden elde edilen tohumluk materyalle yapılır. Üretim iki aşamalıdır:

• Sıcak yastıklarda fide yetiştirilmesi,
• Bu fidelerin tarlaya dikilmesi.

Tohumlar 10–12 gün içinde çimlenir, şaşırtma işlemiyle torbalara alınır ve yaklaşık üç hafta sonra 15–20 cm boya ulaştıklarında dikime hazır hâle gelir. Dikim kuzey-güney yönünde çift sıralı olarak yapılır.

Toprak hazırlığı sonbaharda başlar; derin sürüm, pulluk tabanı kırılması ve çiftlik gübresi uygulamasıyla devam eder. Dikim öncesi diskaro ile toprak son kez işlenir. Fideler sulanarak torbalarından çıkarılır ve kök, boğazına kadar toprağa yerleştirilir.

Tarımsal Uygulamalar

• Çapalama: Fideler dikildikten sonra iki hafta içinde ilk çapalama yapılır. Toprak havalandırılır, yabancı otlarla mücadele edilir ve boğaz doldurma işlemi gerçekleştirilir.
• Sulama: İlk meyve oluşumuna kadar sulama yapılmaz. Sonrasında 7–10 günde bir karık veya damla sulama uygulanır. Temmuz ve ağustos aylarında sulama sıklığı artırılır.
• Bitki Koruma: Fungal hastalıklara karşı ayda bir organik fungusit kullanılır. Yabancı otlarla mücadelede çapalama yeterli değilse, kimyasal önlemler fide dikimi öncesi ve sonrası uygulanabilir.
• Gübreleme: Toprak analizine göre çiftlik gübresi, fosforlu ve azotlu gübreler ile potasyumlu gübreler kullanılır.
• Malçlama: Yaz aylarında yabancı otların büyümesini engellemek ve suyun buharlaşmasını azaltmak için çam pürü, saman, torf veya plastik malçlar kullanılır.

Hasat ve Tohumluk Üretimi

Hasat, ağustosun üçüncü haftasından ekim ortasına kadar sürer. İlk hasat, meyvelerin %60–70’i olgunlaştığında yapılır. Uzak pazarlara gönderilecek domatesler pembe-kırmızı hâlde toplanırken, yerel tüketim için tam olgun meyveler tercih edilir. Hasat edilen domatesler dikkatle koparılır ve ters sıralı kasalara yerleştirilir.

Tohumluk materyal, tam olgunlaşmış ve bayrak kırmızısı renkteki düzgün meyvelerden elde edilir. Gölgelik alanlarda kurutulan domatesler el ile ovularak tohumları ayrılır. Bez torbalarda, serin ve kuru ortamda saklanır.

Denetim ve Koruma

Sof domatesi üretimi, Gaziantep Ticaret Borsası koordinasyonunda Gaziantep İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Şehitkâmil Ziraat Odası temsilcilerinden oluşan üç kişilik bir denetim mercii tarafından kontrol edilir. Denetimler yılda en az bir kez yapılır; gerekirse şikâyet üzerine ek denetimler de gerçekleştirilir. Denetim kriterleri arasında tohumluk materyalin uygunluğu, üretim metoduna bağlılık ve coğrafi sınırda yetiştiricilik yer alır.