TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Kuruluşu (IEA – International Association for the Evaluation of Educational Achievement) tarafından yürütülen bir uluslararası değerlendirme programıdır. 4. ve 8. sınıf düzeyindeki öğrencilerin matematik ve fen bilimleri alanındaki bilgi ve beceri düzeylerini ölçer. 1995’ten bu yana gerçekleştirilen TIMSS, öğretim programları, öğretmen nitelikleri, okul ve aile ortamı gibi bağlamsal unsurlarla birlikte, ülkelerin eğitim performans ve politikalarını analiz etmek ve yönlendirmek amacıyla kullanılmaktadır.

Tarihsel Gelişim

Kökeni ve Entegrasyon Süreci

IEA (Uluslararası Eğitim Başarıları Derneği), 1960'lı ve 70'li yıllarda matematik ve fen alanında bağımsız değerlendirmeler (FIMS, SIMS, FISS, SISS) gerçekleştirmiştir. Bu deneyimler temel alınarak, 1995’te ilk kez “Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS)” adıyla hem matematik hem fen alanını kapsayan birleşik bir çerçevede değerlendirme yapılmaya başlanmıştır.

TIMSS’in Başlangıç Döngüsü: 1995

1995, TIMSS’in başlangıç yılıdır. Bu döngüde; dört ve sekizinci sınıf öğrencileri değerlendirildi, geniş kapsamlı müfredat analizleri yapıldı, sorular öğretmen ve okul yöneticilerinden gelen ek bilgilerle zenginleştirilmişti.

1999 – TIMSS-R: Tek Sınıf Düzeyi

1999’da uygulanan TIMSS-R kapsamında yalnızca 8. sınıf düzeyi değerlendirildi. Bu döngüde yaklaşık 38 ülke katıldı.

2003–2015 Arası Genişleme ve Stabilizasyon

2003, 2007, 2011 ve 2015 döngülerinde, hem 4. hem de 8. sınıf düzeyleri düzenli olarak değerlendirilmeye başlandı. Katılımcı ülke sayısı her döngüde 50 ila 70 arasında değişti. Ayrıca, öğrencinin bağlamı (öğretmen, müfredat, okul ortamı) hakkında bilgi toplandı. 2011’de PIRLS ile aynı yıl uygulanarak okuma, matematik ve fen alanlarında entegre değerlendirme sağlandı.

2015 – TIMSS Advanced ve Ebeveyn Verisi

2015’te gerçekleştirilen TIMSS döngüsünde, Lise son sınıf öğrencilerine yönelik matematik ve fizik içerikli TIMSS Advanced uygulaması ve ilk kez ebeveyn anketleri de değerlendirmeye dahil edildi.

Dijital Geçiş – eTIMSS (2019)

2019 yılı, TIMSS’in kademeli olarak dijital formata geçmeye başladığı ilk uygulama yılıdır. Yaklaşık yarı yarıya ülkeler eTIMSS (bilgisayar tabanlı) form ile devam ederken, diğer yarısı klasik kâğıt-tabancası formatı (paperTIMSS) kullandı. İki format arasındaki skor uyumu için “bridge” denemeleri gerçekleştirildi.

TIMSS 2023: Tam Dijital Dönem

2023 döngüsünde TIMSS, tamamen dijital formata geçmiştir. Bu formatta etkileşimli soru tipleri, senaryo temelli problem çözme ve sorgulama (PSI) görevleri yer aldı. Yeni soru tipleri ile bilişsel boyutlarda, özellikle uygulama ve akıl yürütme süreçlerinin ölçümünde yenilikler sağlandı.

Değerlendirme Kriterleri

TIMSS, öğrencilerin matematik ve fen bilimleri alanlarındaki yeterliliklerini üç ana boyutta ölçer:

Matematik Okuryazarlığı (Mathematics Literacy)

• Kavramsal bilgi ve temel matematiksel kavramların anlaşılması.
• Problem çözme becerisi ve bilgiyi yeni durumlara uygulama yeteneği.
• Sayılar, cebir, geometri, ölçme ve veri analizi gibi alt alanlarda performans.

Fen Bilimleri Okuryazarlığı (Science Literacy)

• Biyoloji, kimya, fizik ve yer/uzay bilimleri alanlarındaki kavramsal bilgi.
• Bilimsel yöntemleri anlama ve gerçek yaşam problemlerine uygulayabilme.
• Deney, gözlem ve veri analiz etme gibi uygulamalı becerilerin değerlendirilmesi.

Bağlamsal Faktörler (Contextual Factors)

• Öğrencilerin öğrenme süreçleri, ders içi etkinlikleri ve okul kaynakları.
• Öğretim yöntemleri ve sınıf ortamının kalitesi.
• Ebeveyn ve okul desteği gibi çevresel etkenlerin etkisi.

Test Formatı ve Ölçek

• Çoktan seçmeli ve kısa yanıtlı soruların yanı sıra, bazı döngülerde açık uçlu sorularla öğrencilerin derinlemesine düşünme ve analiz yetenekleri ölçülür.
• Puanlama uluslararası standartlara göre yapılır ve ortalama 500, standart sapma 100 üzerinden değerlendirilir. Düşük (400), Orta (475), Yüksek (550), İleri (625) düzeylerle tanımlanır.

Bu yapı, TIMSS’in sadece bilgi ve beceriyi değil, aynı zamanda öğrencilerin öğrenim ortamı ve çevresel etkilerini de dikkate almasını sağlar.

Türkiye’nin TIMSS Performansında Son Dönemdeki Gelişmeler

Türkiye, 2011 yılından itibaren TIMSS’e düzenli olarak katılım göstermekte ve son yıllarda hem puan hem de sıralama açısından kayda değer bir ilerleme kaydetmiştir. Özellikle 4. ve 8. sınıf düzeylerinde, matematik ve fen bilimleri alanlarındaki başarıları, uluslararası ölçekte Türkiye’yi daha görünür hale getirmiştir.

4. sınıf düzeyinde Türkiye’nin performansı son dönemde dikkat çekici bir yükseliş göstermiştir. 2019’a kıyasla, 4. sınıf matematikte ortalama puan 30 puan artışla 553’e, fen bilimlerinde ise 44 puan artışla 570’e ulaşmıştır. Bu artışlar, Türkiye’yi matematikte 58 ülke arasında 8., fen bilimlerinde ise 4. sıraya taşımıştır. OECD ülkeleri ile karşılaştırıldığında, 4. sınıf fen bilimlerinde Türkiye’nin sıralaması 15. sıradan 2. sıraya yükselmiş, matematikte ise 8. sıraya ulaşmıştır.

8. sınıf düzeyinde de Türkiye, benzer şekilde ilerleme kaydetmiştir. Matematikte ortalama puan 509’a yükselmiş ve 44 ülke arasında 13. sırada yer almıştır. Fen bilimlerinde ise ortalama puan 530’a ulaşarak 7. sıraya gelmiştir. Bu yükselişler, OECD ülkeleri içinde Türkiye’yi en fazla puan artışı gösteren ülkeler arasında konumlandırmıştır.

Bu süreçte, öğrenci yeterlik düzeylerinde de olumlu bir dönüşüm yaşanmıştır. 4. sınıfta ileri düzeyde başarı gösteren öğrenci oranı matematikte %24’e, fen bilimlerinde %26’ya yükselmiş; 8. sınıfta ise bu oranlar matematikte %17, fen bilimlerinde %17 olarak gözlemlenmiştir. Öte yandan, alt düzey ve alt düzeyin altındaki öğrencilerin oranı azalmış, bu da Türkiye’nin eğitimde kaliteyi artırma yönündeki adımlarını desteklemektedir.

Bu başarı artışının temelinde, eğitim reformları ve altyapı iyileştirmeleri yer almaktadır. Okul binalarının fiziksel koşullarının iyileştirilmesi, teknoloji entegrasyonu, öğretmen gelişim programları ve müfredat düzenlemeleri gibi kapsamlı çalışmalar, son TIMSS döngülerindeki yükselişi desteklemiştir. Ayrıca, bölgesel farklılıklar giderek azalmakta, öğrencilerin sosyoekonomik durumları ile başarıları arasındaki ilişki daha dengeli hale gelmektedir.

Özetle, Türkiye’nin TIMSS performansı son on iki yılda istikrarlı ve anlamlı bir yükseliş göstermiştir. 4. ve 8. sınıf düzeylerinde hem matematik hem fen bilimlerinde elde edilen puan artışları ve sıralama yükselişleri, öğrenci yeterlik düzeylerindeki olumlu değişimle birleşerek, Türkiye’yi uluslararası eğitim arenasında daha güçlü bir konuma taşımaktadır. Bu başarı, sistematik eğitim reformları ve altyapı iyileştirmeleriyle desteklenen uzun vadeli bir stratejinin sonucu olarak değerlendirilebilir

Eleştiriler

TIMSS, uluslararası eğitim karşılaştırmalarında önemli bir araç olmasına rağmen bazı eleştirilerle karşılaşmaktadır:

Kültürel ve Dilsel Farklılıklar

TIMSS, öğrencilerin matematik ve fen bilimleri başarılarını uluslararası karşılaştırma amacıyla tasarlanmıştır. Ancak, her ülkenin kendi kültürel değerleri, öğrenme biçimleri ve eğitimsel normları farklıdır. Örneğin, bazı ülkelerde problem çözme ve günlük yaşam bağlamlı sorulara odaklanılırken, diğerlerinde daha soyut ve kurallara dayalı sorular ön plandadır. Ayrıca, testin uygulandığı dil, öğrencinin anadilinden farklı olabilir, bu da kavramların yanlış anlaşılmasına ve gerçek bilgi düzeyinin tam olarak ölçülememesine yol açar. Bu durum, özellikle çok dilli ve çok kültürlü ülkelerde TIMSS’in sonuçlarının öğrencilerin gerçek potansiyelini yansıtma kapasitesini sınırlar.

Ölçümün Yüzeysel ve Dar Kapsamlı Olması

TIMSS’in sınav soruları çoğunlukla temel matematik ve fen bilgisi konularına odaklanır ve öğrencilerin bilgiyi anlamlandırma, yorumlama veya yaratıcı problem çözme yetenekleri gibi üst düzey bilişsel becerilerini yeterince değerlendirmez. Bu, bazı eğitim sistemlerinde öğrencilerin yalnızca sınav odaklı bilgiye sahip olmalarını teşvik edebilir ve öğrencilerin gerçek öğrenme ve uygulama becerilerini ölçmede eksiklik oluşturur.

Ulusal Eğitim Sistemlerinin Farklılığı

Farklı ülkelerdeki müfredatlar, öğretim yöntemleri, ders saati sayıları ve öğretmen eğitim düzeyleri önemli ölçüde değişiklik gösterir. TIMSS, bu ulusal eğitim sistemi farklılıklarını tam olarak hesaba katmadığı için, sonuçlar bazen yüzeysel bir kıyaslama sunar. Örneğin, iki ülkedeki öğrenciler aynı puanı alabilir, ancak bir ülkede müfredat daha yoğun uygulamalı deneyler içerirken diğerinde daha teorik ve kitap odaklı olabilir. Bu da karşılaştırmayı sınırlayan bir faktördür.

Medya ve Siyasi Etkiler

TIMSS sonuçları sıkça medya ve politika yapıcılar tarafından yorumlanır ve tartışılır. Bu yorumlar, bazen sınavın amaçladığı akademik ve ölçme boyutunu aşabilir ve kamuoyunda yanlış algılara yol açabilir. Örneğin, düşük puanlar doğrudan eğitim sisteminin başarısızlığı olarak gösterilebilir, oysa öğrencilerin sosyoekonomik veya altyapısal dezavantajları göz ardı edilmiş olabilir.

Sosyoekonomik Faktörlerin Yetersiz Değerlendirilmesi

Öğrencilerin aile gelir düzeyi, ebeveyn eğitimi, evdeki öğrenme ortamı gibi sosyoekonomik faktörler başarı üzerinde güçlü etkiye sahiptir. TIMSS, bu faktörleri anketlerle toplar, ancak bu veriler çoğu zaman sınırlı ve yüzeysel kalır. Derinlemesine analiz yapılmadığında, eğitim politikalarının öğrenci başarısı üzerindeki gerçek etkisi doğru biçimde anlaşılamaz.

Teknolojik ve Altyapı Farklılıklarının Göz Ardı Edilmesi

Dünya genelinde ülkeler arasında okul altyapısı ve teknolojiye erişim büyük farklılıklar gösterir. Laboratuvar imkanları, bilgisayar ve internet erişimi, öğretim materyallerine ulaşım gibi olanaklar öğrenci performansını doğrudan etkiler. TIMSS, bu tür farklılıkları sınırlı şekilde dikkate aldığından, altyapısı zayıf okullarda öğrencilerin başarıları düşük çıkabilir; bu da sonuçların adil karşılaştırılmasını zorlaştırır.