Titus Tüneli, Türkiye'nin güneyinde, Hatay iline bağlı Samandağ ilçesinin Çevlik mevkiinde yer alan, Roma İmparatorluğu dönemine ait, insan eliyle oyularak inşa edilmiş dev bir su tahliye yapısıdır. Yaklaşık 1.380 metre uzunluğundaki bu tünel, Seleukeia Pieria antik liman kentinin su baskınlarından korunması amacıyla yapılmış olup, dönemin mühendislik birikiminin bir örneğini teşkil eder. Tünel, Roma İmparatorları Vespasianus ve Titus’un adını taşımasıyla tanınsa da inşası Hadrianus döneminde tamamlanmıştır.
Titus Tüneli (Türkiye Kültür Portalı)
Tarihî Arka Plan
Seleukeia Pieria kenti, MÖ 3. yüzyılda Seleukoslar tarafından kurulmuş, Helenistik ve Roma dönemlerinde önemli bir deniz kapısı işlevi görmüştür. Antakya’nın limanı olan bu kent, Amanos Dağları’nın eteklerinde yer aldığı için şiddetli yağışlar sonucu meydana gelen sel suları zamanla limanı işlevsiz hâle getirmeye başlamıştır.
Bu çevresel tehdidi ortadan kaldırmak ve liman faaliyetlerini sürdürülebilir kılmak amacıyla, Roma İmparatorluğu’nun mühendisleri ve iş gücü tarafından devasa bir su tahliye sistemi planlanmıştır. MS 1. yüzyılın sonlarında İmparator Vespasianus tarafından başlatılan çalışmalar, oğlu Titus döneminde sürdürülmüş ve nihayet İmparator Hadrianus zamanında tamamlanmıştır. Bu süreç, Roma'nın uzun vadeli kent planlaması ve altyapı yatırımlarına verdiği önemi göstermesi bakımından dikkate değerdir.
Mimari ve Mühendislik Özellikleri
Titus Tüneli, tamamen doğal kayalık bir kütlenin oyulmasıyla yapılmıştır. Patlayıcı ya da gelişmiş inşaat makinelerinin bulunmadığı bir dönemde, yalnızca el aletleri kullanılarak bu denli büyük bir yapının inşa edilmiş olması, onu antik mühendislik tarihinde özel bir konuma yerleştirir.
Yapı şu bölümlerden oluşur:
- Giriş galeri ve açık kanal: Su akışını yönlendiren ilk bölümdür.
- Kapalı ana tünel: Sel sularını dağın içinden geçirerek yönlendiren en uzun ve masif kısımdır.
- Bakım ve havalandırma bacası: Tünel içi çalışmalar ve bakım faaliyetleri için kullanılmıştır.
- İkincil tünel ve taşkın havuzu: Su debisinin artması durumunda devreye giren destekleyici yapılardır.
Tünelin yaklaşık yüksekliği 6 metre, genişliği ise 4 metredir. Bu boyutlar, yalnızca suyun taşınmasını değil, aynı zamanda tünelin içerisinde bakım ve tahliye işlemlerinin yapılabilmesini de sağlamıştır.
Jeolojik ve Coğrafi Durum
Tünel, Amanos Dağları'nın güneybatıya bakan dik yamaçlarında yer alır. Bu bölge, dik eğim, gevşek zemin yapısı ve yoğun yağış gibi doğal özellikleri nedeniyle sık sık taşkınlarla karşılaşmaktadır. Seleukeia Pieria liman kentinin bu özelliklere maruz kalması, tünelin yapılmasını zorunlu hâle getirmiştir.
Bölgedeki temel kayaçlar kireçtaşı ağırlıklıdır. Tünelin, homojen ve sağlam bir kireçtaşı bloğu içerisine oyulmuş olması, yapının hem uzun ömürlü olmasını sağlamış hem de kazı faaliyetlerinin nispeten daha kolay yönetilebilmesine imkân tanımıştır.
Beşikli Mağara ile İlişkisi
Titus Tüneli'nin güneybatısında yer alan Beşikli Mağara, tünel sistemiyle birlikte değerlendirilmesi gereken bir başka önemli arkeolojik yapıdır. Bu mağara, Roma dönemine ait kayaya oyulmuş mezar odalarını içerir. İçeriğinde beşik biçiminde oyulmuş lahitler, çok odalı mezar yapıları ve sütunlu bir cephe yer alır. Beşikli Mağara, hem mimari özellikleriyle hem de ölü gömme gelenekleriyle Roma döneminin sosyal yapısına dair önemli veriler sunmaktadır.
Beşikli Mağara (Anadolu Ajansı)
İnşaat Süreci ve İş Gücü
Tünelin yapımında büyük ölçüde mahkûmlar, köleler ve Roma lejyonlarına bağlı mühendislik birlikleri görev almıştır. Tünelin girişindeki Grekçe yazıtlar, İmparator Vespasianus ve Titus’un isimlerini içerir; bu da yapının kamu kaydı niteliğindeki resmî bir proje olduğunu ortaya koyar.
Kazı teknikleri, kama, çekiç ve keski gibi basit el aletleriyle sınırlıydı. Bu durum, inşaat sürecinin onlarca yıla yayılmasına neden olmuştur. Buna rağmen, doğal afet riskini azaltacak sürdürülebilir bir çözüm geliştirilmiş olması, Roma mühendisliğinin başarısını gösterir.
Titus Tüneli (Youtube)
Koruma Durumu ve Günümüzdeki Önemi
Titus Tüneli, 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınmıştır. Günümüzde, Hatay Çevlik Örenyeri kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunmaktadır. Yerli ve yabancı turistlerin ziyaret ettiği önemli bir kültürel miras alanıdır. Aynı zamanda mühendislik tarihi, arkeoloji ve çevresel koruma alanlarında akademik araştırmalara konu olmaktadır.
Yapının sağlamlığı büyük oranda korunmuş olup, özellikle tünelin iç yapısı hâlen yürünebilir durumdadır. Beşikli Mağara ile birlikte ziyaretçilere antik Roma'nın teknik, kültürel ve sanatsal mirasını bütüncül bir şekilde sunar.
