HÜRKUŞ, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ) tarafından geliştirilen, iki kişilik, tek motorlu bir turboprop eğitim ve hafif taarruz uçağıdır.

Türkiye’nin 21. yüzyılda kendi eğitim uçak filosunu oluşturma hedefinin ilk somut adımı olan HÜRKUŞ, yerli mühendislik kabiliyetleriyle tasarlanmış ilk EASA sertifikalı Türk uçağıdır.

Hem jet öncesi pilot eğitiminde hem de düşük yoğunluklu çatışma bölgelerinde yakın hava desteği görevlerinde kullanılabilecek şekilde geliştirilen platform, farklı konfigürasyonlarıyla (HÜRKUŞ-A, B, C) Türk savunma sanayiinin özgünleşme sürecinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir.

^{Hürkuş Ön Görüntüsü (Anadolu Ajansı)}

Geliştirme Süreci

Proje Başlangıcı ve Arka Plan

HÜRKUŞ projesinin kökeni, Türkiye’nin 2000’li yılların ortasında pilot eğitiminde dışa bağımlılığı azaltma stratejisine dayanır. 2006 yılında TUSAŞ tarafından başlatılan proje, Türk Hava Kuvvetleri’nin temel eğitim uçaklarının yenilenmesi ve aynı zamanda sivil havacılık pazarına yönelik yerli bir eğitim uçağı üretme hedefiyle tasarlandı. Bu dönemde Türkiye’nin envanterinde bulunan T-37 ve KT-1T tipi uçaklar görev yapmaktaydı. Ancak bu uçakların hem teknolojik olarak eskimesi hem de bakım maliyetlerinin artması, yerli bir platform gerekliliğini doğurdu.

Proje, Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) desteğiyle yürütüldü ve TUSAŞ’ın özgün uçak geliştirme programlarının ilki olarak kabul edildi. HÜRKUŞ’un tasarımı tamamen yerli mühendis ekibi tarafından yapıldı; aerodinamik yapı, kontrol sistemleri ve kokpit ergonomisi, o dönem TUSAŞ’ın geliştirdiği bilgi birikimiyle oluşturuldu. Tasarım süreci boyunca hem askeri hem de sivil kullanım ihtiyaçları dikkate alındı. Bu nedenle HÜRKUŞ, EASA CS-23 standartlarına göre sertifikalandırılabilecek ilk Türk uçağı olma özelliğini kazandı.

Programın mühendislik aşamasında, rüzgâr tüneli testleri, statik yük testleri ve simülasyon destekli aerodinamik analizler yürütüldü. Uçağın gövde ve kanat tasarımında kompozit malzeme oranı artırılarak hafiflik, yakıt verimliliği ve dayanıklılık dengelendi. Aynı zamanda kabin içi basınçlandırma, ejection seat entegrasyonu ve uçuş kontrol yazılımları yerli olarak geliştirildi.

İlk prototipin üretimi 2010’ların başında tamamlandı. 29 Ağustos 2013 tarihinde HÜRKUŞ-A prototipi ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Bu uçuş, Türkiye’nin özgün mühendislikle geliştirdiği bir uçağın gökyüzüne ilk kez çıkışı olarak tarihe geçti. Ardından 2016 yılında Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı’ndan (EASA) CS-23 sertifikası alındı. Bu başarı, HÜRKUŞ’un sadece ulusal değil, uluslararası düzeyde güvenlik ve performans standartlarını karşıladığını belgelemiştir.

EASA sertifikasyonunun ardından proje iki ana yönde ilerledi: biri sivil ve eğitim amaçlı HÜRKUŞ-A/B varyantları, diğeri ise silahlı keşif ve hafif taarruz görevleri için geliştirilen HÜRKUŞ-C modeli. Bu aşamada uçak, Roketsan mühimmatıyla (CİRİT, L-UMTAS, Teber) entegre edilerek sahada test edildi. 2018’de gerçekleştirilen atış testleri HÜRKUŞ-C’nin düşük maliyetli bir hafif taarruz platformu olarak kullanılabileceğini kanıtladı.

2019’dan itibaren TUSAŞ, HÜRKUŞ-B varyantını Türk Hava Kuvvetleri eğitim filosuna kazandırmak üzere seri üretim hattını kurdu. 2023 itibarıyla ilk teslimatlar gerçekleştirildi. Bu dönemde HÜRKUŞ programı, yalnızca bir eğitim uçağı olmaktan çıkıp, Türkiye’nin ihracat yapabilen çok rollü hava platformları üretme kapasitesini gösteren sembolik bir proje haline geldi.

Prototip Aşamaları ve Test Süreçleri

İlk HÜRKUŞ-A prototipi 2013’te tamamlandı ve 29 Ağustos 2013’te ilk uçuşunu yaptı. Test süreci, TUSAŞ test merkezinde (Ankara-Akıncı) yürütüldü.Uçuş testleri süresince aviyonik sistemler, motor kontrolü (Pratt & Whitney Canada PT6A-68T) ve uçuş zarfı doğrulama çalışmaları tamamlandı.

EASA CS-23 sertifikasyonu için testler 2016’da sonuçlandı ve uçak EASA sertifikasına sahip ilk Türk yapımı uçak unvanını aldı.

HÜRKUŞ-B varyantı, Türk Hava Kuvvetleri’nin ileri pilot eğitim ihtiyaçlarına yanıt olarak geliştirildi; modern kokpit, dijital aviyonikler, basınçlandırılmış kabin ve gelişmiş görev kayıt sistemleriyle donatıldı.

Prototip HÜRKUŞ-B’nin ilk uçuşu 30 Ocak 2018 tarihinde gerçekleşti. Testler, uçuş dinamiği, sistem entegrasyonu, bakım döngüsü ve performans sınırlarını kapsadı.

HÜRKUŞ-C varyantı (Hafif Taarruz / Silahlı Keşif), 2017’de tanıtıldı ve 2018’de ilk silahlı atış testlerini başarıyla gerçekleştirdi. Roketsan mühimmatıyla yapılan testlerde LUMTAS, CİRİT ve genel maksat bombaları kullanıldı.

Seri Üretime Geçiş ve Gelişmeler

TUSAŞ, 2020’lerin başında HÜRKUŞ-B için seri üretim hattını devreye aldı. İlk altı uçak 2023 itibarıyla Hava Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edildi. HÜRKUŞ-C için kalifikasyon uçuşları 2022–2024 arasında sürdü.

Proje, aynı zamanda Afrika ve Asya pazarlarına yönelik ihracat potansiyeliyle öne çıkmaktadır; Nijer ve Çad’a yapılan teslimatlar bu çerçevededir. Uçak, 2024 itibarıyla toplam 500’ün üzerinde test uçuşu gerçekleştirmiştir.

Teknik Özellikler ve Varyantlar

Genel Teknik Değerlendirme

HÜRKUŞ, düşük maliyetli ama yüksek manevra kabiliyetine sahip bir turboprop eğitim ve hafif taarruz uçağı olarak tasarlanmıştır.

Aerodinamik tasarımda, düşük kanat yapısı, tandem oturma düzeni ve ileri görüş açısı ön plandadır. Basınçlandırılmış kabin, ejection seat sistemi (Martin-Baker MK T-16) ve dijital uçuş göstergeleri, NATO standartlarına uygun bir eğitim altyapısı sunar.

Teknik Özellikler

HÜRKUŞ, iki kişilik (öğrenci ve eğitmen) mürettebatla görev yapan tandem oturma düzenine sahip bir turboprop eğitim uçağıdır. Uçağın uzunluğu 11,2 metre, kanat açıklığı 9,96 metre, yüksekliği 3,7 metredir. Kanat alanı yaklaşık 20,5 metrekare olarak ölçülür. Boş ağırlığı yaklaşık 2.200 kilogram, azami kalkış ağırlığı ise HÜRKUŞ-A/B modellerinde 3.300 kilogram, HÜRKUŞ-C varyantında ise yaklaşık 3.700 kilogram civarındadır.

Güç kaynağı olarak 1.600 beygir gücünde Pratt & Whitney Canada PT6A-68T turboprop motoru kullanılır. Uçak azami 574 kilometre/saat (yaklaşık 310 knot) hıza ulaşabilir. Servis tavanı 10.577 metre, menzili 1.500 kilometredir; HÜRKUŞ-C modeli harici yakıt tanklarıyla 1.800 kilometreye kadar menzil elde edebilir.

Uçak +7 ve −3,5 g limitlerine dayanacak şekilde tasarlanmıştır. HÜRKUŞ-C varyantında toplam 1.500 kilogram faydalı yük kapasitesi bulunur ve bu yük altı harici istasyona dağıtılabilir. Bu yapısal veriler, HÜRKUŞ’u hem temel pilotaj eğitiminde hem de hafif taarruz görevlerinde yüksek manevra kabiliyetiyle uygun bir platform haline getirmektedir.

^{HÜRKUŞ Teknik Özellikleri (Anadolu Ajansı)}

Kullandığı Mühimmatlar ve Yetenekleri

HÜRKUŞ-C varyantı, altı harici silah istasyonuna sahiptir.

• Hava-Yer: Roketsan CİRİT lazer güdümlü roket, L-UMTAS tanksavar füzesi, Teber güdüm kiti, MK-81/82 genel maksat bombaları.
• Hava-Hava: Kısa menzilli füze entegrasyonu (Bozdoğan sınıfı, eğitim/test aşamasında).
• Keşif / Elektronik: Aselpod hedefleme sistemi, gece görüş ve IR sensörleri, lazer işaretleyici podlar.

Elektronik Harp ve Keşif Sistemleri

HÜRKUŞ-C, elektro-optik/infrared (EO/IR) podlar, lazer işaretleyici sistemler, veri linkleri ve hedefleme podu entegrasyonu ile görev yapabilir. HÜRKUŞ-B’de ise bu sistemlerin simülasyon tabanlı versiyonları bulunur.

Yerli ve Yabancı Silah Entegrasyonları

CİRİT ve UMTAS gibi mühimmatlar HÜRKUŞ-C’de entegrasyonu tamamlanmış yerli sistemlerdir. Ayrıca NATO standardı mühimmat (GBU-12, AGM-65 sınıfı) için arayüz uyumluluğu planlanmıştır.

Mevcut ve Planlanan Varyantlar

• HÜRKUŞ-A: Sivil sertifikalı eğitim uçağı (CS-23).
• HÜRKUŞ-B: Askerî eğitim versiyonu; dijital kokpit, basınçlı kabin.
• HÜRKUŞ-C: Hafif taarruz/silahlı keşif; altı silah istasyonu, zırhlı kokpit.
• HÜRKUŞ-D (öneri aşamasında): Deniz karakol / ISR versiyonu.

^{Geliştirilmiş HÜRKUŞ-2 Modeli (Anadolu Ajansı)}

Aviyonik ve Sistem Bileşenleri

Tam dijital “glass cockpit”, renkli çoklu göstergeler, HUD, GPS/INS seyrüsefer, dijital görev kayıt sistemi, “Hands-On Throttle and Stick” (HOTAS) kontrol konsepti, NVG uyumlu kokpit aydınlatması.

Kullanım Amacı ve Görevler

HÜRKUŞ, temel olarak Türkiye’nin pilot eğitim zincirinde jet öncesi aşamayı modernize etmek üzere geliştirilmiştir. Uçak, ileri seviye pilotaj eğitimlerinde manevra kabiliyeti, sistem kontrolü ve düşük işletme maliyeti sayesinde jet eğitimi öncesi son aşama görevini üstlenir. Askerî kullanımda, silahlı keşif, sınır güvenliği ve hafif taarruz görevlerinde etkinlik göstermesi hedeflenmiştir. Düşük yoğunluklu çatışma bölgelerinde kara birliklerine yakın hava desteği sağlayabilecek kabiliyette olup, HÜRKUŞ-C varyantı bu görevler için özel olarak zırhlandırılmış ve mühimmat taşıma kapasitesi artırılmıştır.

Sivil alanda ise HÜRKUŞ, pilotaj akademilerinde ileri eğitim uçağı olarak kullanılabilecek niteliktedir. Geniş görüş açısı, basınçlandırılmış kabin ve dijital uçuş sistemleri, sivil havacılık eğitim merkezleri için yüksek güvenlik ve maliyet avantajı sağlar. Ayrıca sensör ve kamera podlarıyla donatıldığında gözetleme, sınır kontrolü ve arama-kurtarma operasyonlarında da kullanılabilir.

Geleceğe yönelik planlarda HÜRKUŞ platformunun farklı varyantlarının istihbarat, gözetleme ve keşif (ISR) görevlerine uyarlanması öngörülmektedir. Uçağın dijital altyapısı, yer istasyonları ve eğitim simülatörleriyle entegre edilerek sanal-canlı karma (LVC) eğitim ağlarında görev yapmasına imkân tanır. Bu özellik, HÜRKUŞ’u yalnızca bir eğitim uçağı değil, çok yönlü bir görev platformu haline getirir.

^{HÜRKUŞ Uçuş Anında (Anadolu Ajansı)}

Operasyonel Geçmiş ve Başarılar

HÜRKUŞ’un operasyonel geçmişi 2013’te HÜRKUŞ-A prototipinin ilk uçuşuyla başladı. 2016’da Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) sertifikasyonunu tamamlayarak Türkiye’nin sivil sertifikalı ilk yerli uçağı unvanını kazandı. 2018’de HÜRKUŞ-B varyantının ilk uçuşu gerçekleştirildi ve aynı yıl HÜRKUŞ-C silah testlerinde Roketsan üretimi CİRİT ve L-UMTAS mühimmatları başarıyla kullanıldı. 2022’de Nijer ve Çad’a teslim edilen HÜRKUŞ-C’ler Türkiye’nin bu sınıftaki ilk ihracatını temsil etti. 2024 itibarıyla program, 500’üncü test uçuşunu tamamlayarak TUSAŞ’ın üretim olgunluğu kazandığını gösterdi.

Kullanıcı Ülkeler ve Entegrasyon

HÜRKUŞ’un ana kullanıcısı Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı’dır; HÜRKUŞ-B varyantı temel eğitim filosuna entegre edilmiştir. Bunun yanı sıra, HÜRKUŞ-C varyantı Nijer ve Çad’a teslim edilmiştir ve bu teslimatlar Türkiye’nin savunma sanayii ihracatında yeni bir dönem başlatmıştır. Afrika ve Asya’da çeşitli ülkelerle görüşmeler sürmektedir. TUSAŞ, kullanıcı ülkeler için bakım, yedek parça ve pilot-teknisyen eğitimi içeren kapsamlı bir destek altyapısı geliştirmiştir.

Uluslararası Karşılaştırma ve Rakip Sistemler

HÜRKUŞ, küresel ölçekte Pilatus PC-21, Embraer EMB-314 Super Tucano ve Beechcraft T-6 Texan II gibi turboprop eğitim ve hafif taarruz uçaklarıyla aynı sınıfta değerlendirilir. HÜRKUŞ’un temel avantajları arasında yerli mühimmat entegrasyonu, düşük işletme maliyeti, NATO uyumlu aviyonikler ve yerli bakım-modernizasyon kapasitesi bulunur. Buna karşılık, küresel satış ağı ve yedek parça tedarik zinciri hâlen sınırlı düzeydedir. Programın olgunlaşmasıyla birlikte, özellikle maliyet-verim oranı açısından rekabet gücünün artması beklenmektedir.