Vasküler bunama, beyne giden kan akışının bozulmasına bağlı olarak gelişen bilişsel işlev kaybı ile karakterize nörodejeneratif bir hastalıktır. Serebrovasküler hastalıkların bir sonucu olarak ortaya çıkan bu durum, Alzheimer hastalığından sonra en sık görülen bunama nedenidir. İnme, geçici iskemik atak veya kronik serebral hipoperfüzyon gibi durumlar, vasküler bunamanın gelişiminde kritik rol oynar.

Nedenleri ve Risk Faktörleri

Vasküler bunamanın temel nedeni, beyin damarlarında tıkanıklık, daralma veya kanama gibi patolojik değişikliklerdir. Bu durum, nöronların oksijen ve besin alımını engelleyerek hücre ölümüne yol açar.

Başlıca Risk Faktörleri

• Hipertansiyon: Kontrolsüz yüksek tansiyon, damar duvarlarında hasara neden olur.
• Diyabetes Mellitus: Kan şekerinin yüksek seyretmesi, damar sağlığını bozar.
• Ateroskleroz: Damar sertleşmesi, beyne giden kan akışını azaltır.
• Sigara ve Alkol Kullanımı: Vasküler yapıya zarar verir.
• Yaş ve Genetik Yatkınlık: İleri yaş ve ailede vasküler hastalık öyküsü riski artırır.

Klinik Belirtiler ve Tanı

Vasküler bunamanın semptomları, etkilenen beyin bölgesine göre değişiklik gösterir. En yaygın belirtiler şunlardır:

• Bilişsel Bozukluklar: Unutkanlık, dikkat dağınıklığı, planlama zorluğu.
• Fiziksel Semptomlar: Yürüme bozuklukları, denge kaybı, idrar kaçırma.
• Duygusal Değişimler: Depresyon, duygusal dengesizlik, apati.

Tanı sürecinde nörolojik muayene, manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme teknikleri kullanılır. Ayrıca Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA) gibi testlerle bilişsel işlevler değerlendirilir.

Tedavi ve Yönetim

Vasküler bunamanın kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yönelik stratejiler uygulanır:

• Risk Faktörlerinin Kontrolü: Tansiyon ve şeker regülasyonu, sigaranın bırakılması.
• Antikoagülan ve Antiplatelet Tedavi: Kan sulandırıcı ilaçlarla inme riskinin azaltılması.
• Fiziksel ve Bilişsel Rehabilitasyon: Egzersiz ve zihinsel aktivitelerle yaşam kalitesinin artırılması.

^{Vasküler bunamada görülen tipik beyin lezyonları (Kaynak: MR Kafa Görüntülerinden Otomatik Kafatası, Doku ve Lezyon Bölütlemesi: Olasılıksal ve Kararlı Bir Yaklaşım, 2018).}

Prognoz ve Komplikasyonlar

Hastalığın seyri, altta yatan vasküler hasarın şiddetine bağlıdır. Erken müdahale ile semptomlar kontrol altına alınabilirken, ileri evrelerde hasta bakımı zorlaşabilir. Enfeksiyonlar, beslenme bozuklukları ve yatağa bağımlılık önemli komplikasyonlardır.