19 Mayıs ilçesi, Samsun il merkezinin yaklaşık 33 kilometre batısında, Karadeniz kıyısında yer almaktadır. 1987 yılında Bafra'dan ayrılarak ilçe statüsü kazanmış ve adını Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıktığı tarihten almıştır. Coğrafi olarak Kızılırmak Deltası'nın doğu uzantısında bulunan ilçe, delta içerisinde yer alan ve Balık Gölleri olarak bilinen lagün tipi gölleri ve sulak alanları ile karakterize olur. İlçenin ekonomisi ağırlıklı olarak tarım (sebze, meyve, seracılık), balıkçılık (deniz ve göl) ve hayvancılık faaliyetlerine dayanmaktadır.
19 Mayıs (Samsun Valiliği)
Tarih
19 Mayıs ilçesinin tarihi, yakın dönemde ayrı bir idari birim olarak kurulmasıyla şekillenmiştir. Günümüzdeki ilçe sınırları içerisindeki alan, daha önceki idari yapılanmalarda Bafra ilçesine bağlı bir yerleşim bölgesiydi. Kaynaklarda, bölgenin eski adının "Engiz" olduğu ve bu ismin uzun süre kullanıldığı belirtilmektedir. Bu dönemde bölge, Bafra'nın bir nahiyesi veya köy topluluğu olarak idari varlığını sürdürmüştür. Alanın coğrafi konumu, Kızılırmak Deltası'nın doğu kenarında yer alması nedeniyle tarihsel süreçte belirli yerleşimlere ve tarımsal faaliyetlere ev sahipliği yapmış olabilir ancak bu döneme ait ayrıntılı bilgiler kaynaklarda sınırlıdır.
İlçenin idari olarak kuruluşu ve bugünkü adını alması Türkiye Cumhuriyeti döneminde gerçekleşmiştir. 19 Haziran 1987 tarihinde kabul edilen 3392 sayılı kanun ile Engiz ve çevresindeki köyler Bafra ilçesinden ayrılarak yeni bir ilçe kurulmuştur. Bu yeni ilçeye, Mustafa Kemal Atatürk'ün Milli Mücadele'yi başlatmak üzere Samsun'a ayak bastığı tarih olan 19 Mayıs 1919'un anısına "19 Mayıs" adı verilmiştir. Bu isimlendirme, ilçenin kimliğini doğrudan Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecindeki sembolik bir tarihle ilişkilendirmiştir.
İlçe statüsü kazanmasının ardından idari teşkilatlanma süreci başlamıştır. Kaymakamlık, belediye ve diğer kamu kurumları oluşturularak ilçenin yönetsel yapısı kurulmuştur. Bu tarihten itibaren ilçe, kendi idari sınırları içerisinde bir yerel yönetim birimi olarak gelişim göstermiştir. İlçenin tarihi, büyük ölçüde 1987 sonrası idari yapılanma ve bu yapılanmanın getirdiği kurumsal ve fiziksel gelişmeleri kapsamaktadır.
Coğrafya ve İklim
Samsun iline bağlı 19 Mayıs ilçesi, coğrafi konumu ve iklim özellikleri açısından Karadeniz Bölgesi'nin tipik niteliklerini sergileyen bir yerleşimdir. İlçe, Samsun il merkezinin batısında, Karadeniz kıyı şeridinde yer alır ve Bafra ile Atakum ilçeleriyle komşudur. Coğrafi yapısı, büyük ölçüde Kızılırmak Nehri'nin oluşturduğu delta ovasının doğu kesimi ve kıyı düzlükleri tarafından şekillendirilmiştir.
İlçenin yüzey şekilleri genel olarak alçak ve düz arazilerden oluşur. Kıyıdan itibaren başlayan bu düzlükler, Kızılırmak Deltası'nın bir parçasını meydana getirir. Bu delta ovası, alüvyal toprak yapısıyla karakterizedir. İlçenin güney kesimlerine doğru arazinin hafif engebeli bir yapıya dönüştüğü gözlemlenebilir ancak belirgin yüksek dağ kütleleri bulunmamaktadır.
Hidrografik açıdan 19 Mayıs ilçesi, Karadeniz'e olan kıyısı ve Kızılırmak Deltası'nın sulak alan ekosistemleriyle tanımlanır. İlçe sınırları içerisinde, delta sisteminin bir parçası olan ve balık gölleri olarak adlandırılan lagün tipi göller (örneğin Cernek Gölü gibi isimler belirtilebilir) bulunmaktadır. Bu göller, tatlı ve hafif tuzlu su karakteristiği gösterebilir ve denizle doğrudan veya dolaylı bağlantıları olabilir. Göller ve çevrelerindeki sazlık ve bataklık alanlar, önemli bir sulak alan ekosistemi oluşturur ve çeşitli kuş türleri için yaşam alanı sağlar. Kızılırmak Nehri'nin ana kolu ilçe sınırları dışından denize dökülse de deltanın getirdiği hidrolojik etki ilçe coğrafyasında belirgindir.
19 Mayıs ilçesinin iklimi, tipik Karadeniz iklimi özelliklerini gösterir. Kışlar genellikle ılıman, yazlar ise nemli ve sıcak geçer. Yıllık sıcaklık ortalamaları ve mevsimlik sıcaklık dağılımları Karadeniz kıyı iklimine uygundur. En fazla yağış genellikle sonbahar ve kış aylarında görülmekle birlikte, yağış rejimi yıl içine yayılmış durumdadır. Deniz etkisi, sıcaklık farklarını azaltır ve yüksek bağıl nem oranlarına neden olur.
İlçenin doğal bitki örtüsü, iklim ve toprak koşullarına bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Kıyı kesimlerde kıyı bitkileri, delta ve göl çevrelerinde sazlıklar ve diğer sulak alan bitkileri bulunur. İç kesimlerdeki düzlükler büyük ölçüde tarım alanlarına dönüştürülmüştür. Tepelik alanlarda ise orman örtüsünün kalıntıları veya maki tipi bitki toplulukları görülebilir.
Nüfus ve Demografi
2024 yılı itibarıyla 19 Mayıs ilçesi toplam nüfusu 28.318 kişiye ulaşmıştır. Bu nüfusun 14.483’ünü erkekler, 13.835’ini kadınlar oluşturmakta; cinsiyet dağılımı sırasıyla %51,14 erkek ve %48,86 kadın olarak kaydedilmektedir.
2014–2024 on yıllık döneme bakıldığında, ilçe nüfusu 2014’te 24.391’den başlayarak genel olarak yükselen bir seyir izlemiş; 2018’e kadar düzenli bir artışla 26.337’ye kadar çıkmış, 2019’da 25.893 ile sınırlı bir gerileme dönemi yaşamış, izleyen yıllarda yeniden toparlanarak 2022’de 26.989’a ulaşmış ve son iki yılda hızlanan büyüme sonucunda 2024’te en yüksek düzeye erişmiştir. Bu süreçte yıllık bazda en güçlü artış, 2017–2018 arasında ortaya çıkmış ve nüfus yaklaşık %5,4 oranında büyümüştür. 2018–2019 arasında ise yaklaşık %1,7 oranında bir azalma görülmüştür. 2023–2024 döneminde ise yeniden yaklaşık %1,5’lik bir artış kaydedilmiştir. Cinsiyet dağılımı yıllara yayıldıkça tutarlı kalmış; hem mutlak hem de yüzdesel olarak erkek nüfus, kadın nüfusa küçük bir üstünlük sağlamıştır.
Söz konusu dalgalanmaların arkasında yerel ekonomik faaliyetlerdeki mevsimsel ve yapısal değişiklikler, iç göç eğilimleri, özellikle genç iş gücünün eğitim ve istihdam olanakları arayışıyla büyük kentlere geçici veya sürekli yer değiştirme kararları ile tarımsal üretim döngülerine bağlı nüfus hareketleri olduğu öne çıkar. Tarımsal takvim kaynaklı dönemsel iş gücü göçleri, özellikle fındık hasadı sezonunda nüfusun geçici hareketliliğine neden olurken eğitim çağındaki genç nüfusun yükseköğretim merkezlerine yönelmesi, uzun dönemde kalıcı nüfus kayıplarına yansıyabilmektedir.
Demografik yapının daha derinlemesine analizinde, ortanca yaşın giderek yükseldiği ancak henüz kırılgan kırılma eşiğini aşmadığı görülür. Yaş grupları dağılımı sayısal olarak verilmemekle birlikte, toplam nüfusun artış eğilimine paralel bir biçimde genç nüfus payının nispeten daralma, orta yaş grubunun göreli güçlenme ve yaşlı nüfus oranının hafif artış kaydetme eğiliminde olduğu söylenebilir.
Ekonomi
19 Mayıs ilçesinin ekonomisi, coğrafi konumu ve doğal kaynakları temelinde şekillenmektedir. İlçe, Karadeniz kıyısında ve Kızılırmak Deltası'nın doğu bölümünde yer alması nedeniyle tarım ve balıkçılık faaliyetleri için uygun koşullara sahiptir. Bu iki sektör, hayvancılıkla birlikte ilçe ekonomisinin ana bileşenlerini oluşturmaktadır.
Tarım, 19 Mayıs ilçesi ekonomisinin temelidir. İlçenin toprakları, Kızılırmak Nehri'nin taşıdığı alüvyonlar sayesinde oluşan delta ovasının bir parçasıdır ve bu durum tarımsal üretim için bir zemin hazırlamaktadır. Başta sebzecilik olmak üzere çeşitli tarım kolları gelişmiştir. Domates, biber, salatalık, patlıcan gibi sebzeler yaygın olarak yetiştirilmektedir. Özellikle seracılık, ilçenin tarımsal üretiminde önemli bir yer tutar. Meyvecilik alanında ise çilek ve şeftali gibi ürünler öne çıkmaktadır. Tarla tarımı kapsamında mısır ve buğday gibi ürünler de ekilmektedir. Tarımsal faaliyetler, hem yerel tüketime hem de pazara yönelik olarak yapılmaktadır.
Hayvancılık, ilçe ekonomisine katkı sağlayan bir diğer sektördür. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yanı sıra kümes hayvancılığı da yapılmaktadır. Genellikle aile işletmeciliği şeklinde yürütülen hayvancılık faaliyetleri et, süt ve yumurta gibi ürünlerin elde edilmesini sağlar.
İlçenin hem Karadeniz'e kıyısı olması hem de Kızılırmak Deltası içinde yer alan balık gölleri gibi tatlı su kaynaklarına sahip olması, balıkçılık sektörünün gelişmesine olanak tanımıştır. Hem deniz balıkçılığı hem de tatlı su balıkçılığı yapılmaktadır. Çeşitli balık türlerinin avlandığı bu sektör, ilçe halkı için bir geçim kaynağı oluşturmaktadır. Balıkçı kooperatifleri gibi yapılar da sektör içinde yer alabilir.
Sanayi ve ticaret faaliyetleri ilçede daha sınırlı düzeydedir. Tarımsal ürünlerin işlenmesine yönelik küçük ölçekli tesisler bulunabilir. Ticaret genellikle yerel pazarlarda ve Samsun il merkezine yakınlığın etkisiyle şekillenmektedir. Hizmet sektörü ise kamu hizmetleri ve temel ihtiyaçlara yönelik küçük işletmeleri kapsamaktadır. İlçenin Samsun'a yakınlığı, ekonomik ilişkiler ve istihdam açısından da bir etken olarak değerlendirilebilir.
Turizm ve Kültür
19 Mayıs ilçesinin turizm ve kültür profili, büyük ölçüde doğal varlıklar ile kıyı şeridi üzerine kuruludur. İlçenin en belirgin doğal ve turistik kaynağı, Kızılırmak Deltası'nın doğu kesimidir. Bu alan, Türkiye'nin taraf olduğu Ramsar Sözleşmesi kapsamında uluslararası öneme sahip sulak alan statüsündedir ve Kuş Cenneti olarak bilinir. Delta içerisinde, Uzungöl, Tatlıgöl, Gıcı Göl, Çernek Gölü gibi lagün tipi göller ve geniş sazlık alanlar bulunur. Bu sulak alan ekosistemi, su kuşları başta olmak üzere çok sayıda kuş türü için üreme, konaklama ve beslenme alanı sağlamaktadır; kaynaklarda belirli kuş türlerinin (örneğin tepeli pelikan, karabatak, çeşitli ördek ve balıkçıl türleri) varlığı kaydedilmiştir.
Delta alanı, kuş gözlemciliği, doğa fotoğrafçılığı ve kontrollü balıkçılık gibi faaliyetler için potansiyel sunmaktadır.
İlçenin Karadeniz kıyısında ise kumsallar yer almaktadır; bu alanlarda yaz dönemi kullanımı için düzenlenmiş plajlar ve ilgili tesisler bulunabilir. Ayrıca, ilçenin güney kesimlerinde Nebiyan Dağı eteklerindeki ormanlık alanların varlığından bahsedilmektedir; bu bölgeler doğa yürüyüşü gibi aktiviteler için değerlendirilebilir.
